eerste pagina einde pagina volgende pagina begin vorige pagina einde vorige pagina laatste pagina

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
120p    Gembili    Dioscorea esculenta (Lour.) Burkill    Dioscorea aculeata L.    Dioscoreaceae   
Beschrijving Een windende plant met eetbare knollen, na verwant aan de gadoeng.
Alleen in West-Java treft men deze knollen wel op de pasars aan. Reeds ten tijde van Rumphius gebruikten de inlanders het raspsel van deze knollen als uitwendige medicijn op allerlei gezwellen en in het bijzonder aan den hals. Zie ook Kentang djawa en Oewi.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
121p    Gempoor watoe    Borreria hispida (L.) K. Schum.    Rubiaceae   
Beschrijving Een kruid, dat in de laagvlakte op steenachtigen bodem groeit en waarvan van ouds bekend is dat het steenen vergruist. (gempoor = sloopen of vernietigen en watoe = steen). Het wordt ingenomen, om steenvorming of verkalking in het lichaam tegen te gaan en behoort dus ook tot de kedji beling soorten. De kruipende stengel groeit zeer laag bij den grond, de steeltjes zijn roodachtig, de blaadjes eenigszins ruw en de witte bloempjes zijn onbeduidend klein. Bij langdurig gebruik heeft het verzwakking van de darmen tengevolge. Voor hen, die aan buikkwalen lijden, is het gebruik van gempoor watoe ten strengste verboden. Ook zwangere vrouwen mogen het niet innemen. Zie ook daoen doedoek.
gebruikt bij:
403  Galsteen 
919  Niersteen. 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
122p    Gendola    Basella alba L.    Basella rubra L.    Basellaceae   
Beschrijving Een klimplant met vleezige sappige gaafrandige groene bladeren en sappige rolronde stengels. De bloempjes zijn lichtrose of resedakleurig.
De bladeren worden als groente gegeten ter vervanging van postelein.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
123p    Gendola merah    Basella alba L.    Basella rubra L.    Basellaceae   
Beschrijving Dit is feitelijk dezelfde plant als de hiervoor genoemde, doch een variëteit met roode bladeren en donkeroode stengels. Ze wordt ook als groente gegeten. Het hoogrood gekleurde sap uit de schijnvruchten wordt ingezameld en in poedervorm verkocht als kleurstof voor gebak en agar-agar. Voor hetzelfde doel gebruikt men wel het sap uit de stelen.
Voor de toepassing wordt verwezen naar recept
gebruikt bij:
317j  Dysenterie 

item    Indon. naam    Ned. naam   
24s    Gendon    vet uit grote torrenlarve   
Beschrijving is de rupsachtige larve van een tor, die groote verwoestingen aanricht in de toppen van de klapperboomen, die daardoor vaak sterven. Ze worden door de Javanen ingezameld en in de pan gesmolten. Het vet dient men teringlijders toe. Men begint met een larve per dag en na een week de dubbele hoeveelheid. Het middel werkt nog vlugger, wanneer men de larven even poft, het vet er uit perst en dit, geklutst met een rauw ei en wat honig, den patiënt laat innemen.
Na dit middel een jaar lang dagelijks te hebben gebruikt, zijn de patiënten in gewicht en sterkte prachtig toegenomen. Naar Europeesche begrippen is dit een onsmakelijk middel. De larve voedt zich echter uitsluitend met plantendeelen uit het hart van den klapperboom en er is per slot zooveel, wat wij gebruiken en lekker vinden, dat heel wat minder zuiver is dan deze larven. Men bedenke daarom, dat door het gebruik een kostbaar menschenleven gered kan worden en wanneer de patiënt er zelf afkeerig van is, behoeft men zich niet bezwaard te gevoelen, wanneer men het hem zonder zijn medeweten toedient.
gebruikt bij:
790  Longtering 
1202  Tering 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
124p    Geranium    Pelargonium radens H. E. Moore    Pelargonium radula (Cav.) L'Herit.    Geraniaceae   
Beschrijving Van deze welriekende sierplant bestaan heel wat soorten. Die met de mooie geschulpte bladeren wordt het meest als medicijn gebruikt. Zij groeit overal en haar geur overtreft die van alle andere soorten. In
Zuid-Europa wordt geranium-olie gestookt uit de bladeren van de zoogenaamde rozengeranium P. radula. Deze plant die inheemsch is in
Zuid-Afrika, wordt ook op Java gekweekt, maar wil beneden 1400 m. zeehoogte zelden of nooit bloeien.
gebruikt bij:
522  Hoofdpijn door kouvatten 
1294  Verkoudheid 
1380  wonden (jeukerige) 

item    Indon. naam    Ned. naam   
25s    Goela djawa    palmsuiker   
Beschrijving is de op primitieve wijze bereide inlandsche suiker uit het sap van den arenpalm (goela aren), uit het sap van suikerriet (goela teboe), uit het sap van den cocospalm (goela kalapa) en uit het sap van den lontarpalm (goela siwalan). de inlandsche volken stellen de goela kalapa het hoogst. Waar in dit boek sprake is van goela djawa, wordt steeds goela aren bedoeld, die het geurigst is. Het palmsap wordt afgetapt; het rietsap door persing verkregen. Het koken van de suiker uit dit sap gaat voor alle soorten vrijwel op dezelfde wijze. De verkregen suiker is nimmer geheel zuiver. Ze ziet donker geel tot bruin en heeft steeds een bijsmaak, die vaak zeer aangenaam en geurig is, waarom goela djawa veelal wordt geprefereerd boven de zuivere kristalsuiker, zooals de Europesche fabrieken die maken.
gebruikt bij:
10  Aambeien of haemorrhoiden 
29  30  Abcessen 
59  Bedwateren 
132  Bloedzweer 
190  Buikziekte bij zuigelingen 
316  322  Dysenterie 
336  Eczeem 
357  358  Eetlust opwekkend middel 
377  Fondament (uitschieten van het) 
485  Heeschheid 
718  719  Kraamvrouwenkoorts 
734  745  Laxeermiddelen 
834  Maden 
868  Menstruatie (pijnlijke) 
928  Ontlasting 
989  Puisten 
1056  1059  Slijm 
1123  Spruw in den mond 
1139  Steenpuisten 
1192  Tanden krijgen 
1218  Transpireermiddel 
1298  1299  Verkoudheid op de borst 
1410  1412  1415  Wormen 
1446  Zoogen 
498  499  hoest 
1376  wonden (branderige en zwerende) 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
125p    Gondang    Ficus variegata Blume    Moraceae   
Beschrijving Een groote boom, die over geheel Java tot op 1500 m zeehoogte verspreid voorkomt. In niet alte warm klimaat komt hij tot volledige ontwikkeling,
Zoowel het melksap uit den boom zelf, als het sap der vruchten is zuiverend en samentrekkend. Van de variëteit met gele vruchten wordt het vruchtsap met wat zout ingenomen tegen dysenterie. de groene vruchten van een andere variëteit zijn zoet als ze goed rijp zijn en worden gegeten tegen endeldarmontsteking. Over het algemeen werkt het gelei-achtige vruchtvleesch van alle soorten bij veel gebruik laxeerend.
De geteh is uitstekend, om wonden van de lucht af te sluiten. Dit middel past men ook bij het vee toe.
gebruikt bij:
365  Endeldarmontsteking 
984  Pokken (Spaansche) 
1162  Stopmiddel 
197  Volwassenen - Dunne afgang alleen des morgens en na elken maaltijd krampen 
1407  wonden (wasschen, zuiveren en afsluiten van) 
1390  wonden bij het vee 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
126p    Gondoroso    Justicia gendarussa Burm.f.    Acanthaceae   
Beschrijving Deze op Java weelderig groeiende heester, die tot anderhalven meter hoog wordt, dient veel als pagerplant. Ze heeft smalle puntige bladeren en kleine witte bloemen. Voor de toepassing wordt verwezen naar recepten
gebruikt bij:
47  Baarmoederbloeding 
525  Hoofdpijn door kouvatten 
607  Kneuzing 
708  Kouvatten 
1009  Rheumatiek 
1069  Spit 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
127p    Greges otot    Fatoua villosus (Murray) Naki    Fatoua pilosa Gaud.    Moraceae   
Beschrijving Onder dezen naam worden in den inlandschen medicijnhandel de gele wortels verkocht van ranggitan F. pilosa Deze worden fijn gewreven gebruikt als smeersel op de beenen van kinderen, die zwak zijn en daardoor moeilijk kunnen loopen. Zie ook Tikel baloeng.

item    Indon. naam   
26s    Hertshoorn   
Beschrijving Alhoewel dit geen plantaardig product is (het is het schraapsel van het gewei der mannelijke herten), wordt dit toch hier in het alphabet opgenomen, omdat het een paar maal in recepten vermeld is en de lezers het niet altijd zullen kennen. Het is een - ook in Europa - bekend volksgeneesmiddel, dat in de apotheken te bekomen is.
gebruikt bij:
375  Fluimen (opgeven van) 
792  Longziekte 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
128p    Iler,miana    Plectranthus scutelariodes (L.) R.Br.    Coleus atropurpureus Benth.    Lamiaceae (Labiatae)   
Beschrijving Dit kruid komt in talrijke variëteiten voor op Java van de laagvlakte tot op 1300 m zeehoogte. Ze hebben alle paarse bloemen aan een lang steeltje. Met weinig verzorging groeit deze plant overal weelderig. Voor medicijn is de variëteit met effen donkere roodbruine bladeren het best.
De andere variëteiten zijn fraaier. Er zijn er zelfs met schitterende kleuren, maar die hebben, voor zoover bekend, geen geneeskracht. De plant laat zich door stekken vermenigvuldigen.
gebruikt bij:
8  9  16  Aambeien of haemorrhoiden 
224  Buikziekten bij volwassenen - door ontstekingen der ingewanden 
320  325  326  Dysenterie 
717  718  Kraamvrouwenkoorts 
860  Menstruatie 
890  Navel 
951  Oogziekte 
1364  wonden 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
129p    Ingas,rengas    Gluta renghas L.    Anacardiaceae   
Beschrijving Een groote boom, die op West-Java en verder over den geheelen Archipel verbreid voorkomt, meestal aan riviermondingen. Het hout is hard en zwaar en wordt wel gebruikt voor prauwen. De boom is echter bij de bevolking gevreesd om de getah uit den bast, die giftig is en bij aanraking met de huid ontstekingen veroorzaakt, zij het ook niet van zoo ernstigen aard als de hieronder genoemde rengas poetih.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
130p    Ingas,rengas poetih    Semecarpus heterophyllus Blume    Anacardiaceae   
Beschrijving Een boom ongeveer als de mangga, die gevreesd is bij de inlanders, omdat hij beschadiging van den stam een gomachtig sap uitvloeit, dat eerst wit is en later gitzwart wordt. Dit veroorzaakt bij aanraking met de menschelijke huid ontsteking. Als middel daartegen brengen de inlanders sirihkalk, met klapperolie gemengd, op de ontstoken plek.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
131p    Inggoe    Ruta graveolens L. var angustifolia Hook.f.    Ruta angustifolia Pers.    Rutaceae   
Beschrijving Dit kruid, dat in de laagvlakte niet wil bloeien, wordt overal gekweekt wegens de geneeskrachtige eigenschappen van de blauwachtig witte, sterkriekende blaadjes. Ze zijn eenigszins giftig, doch schaden in kleine hoeveelheden bij inwendig gebruik niet. Aftreksel van inggoeblaadjes gebruikt men voor wassching bij stuipen. Waar kinderen in huis zijn, behoort inggoe op het erf te worden gekweekt. De plant laat zich door stekjes gemakkelijk vermenigvuldigen en groeit bij goede verzorging zeer vlug, zoowel in de warmte als in de kou.
gebruikt bij:
419  Geelzucht 
595  Kindercholera 
672  Koorts bij kinderen 
678  Koorts bij kleine kinderen 
961  Oorsuizing 
1031  Roos 
1175  1176  Stuipen 
1211  Transpireermiddel 
1464  Zwartwaterkoorts 

item    Indon. naam   
27s    Inggoe,getah inggoe   
Beschrijving is de gomhars, welke ook in de Europeesche geneeskunde bekend is onder den naam van duivelsdrek. Het wordt gewonnen van de wortels van verschillende @gen{Ferula) soorten en hier van elders aangevoerd.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
132p    Kajoe angin    Usnea barbata Tries.    Usneaceae   
Beschrijving Dit korstmos, baardmos geheeten, komt veel voor boven 1000 m zeehoogte, waar het groeit op hooge boomtakken. Veel licht is een ontbeerlijke factor voor de ontwikkeling van deze plant. Als een dichte, groene en harige massa hangt het van de takken af. Het wordt in het oerbosch ingezameld en is in den inlandschen medicijnhandel geregeld verkrijgbaar. Wat men onder den naam kajoe angin langs dezen weg krijgt is meestal een mengsel van verschillende Usnea soorten.
gebruikt bij:
157  Algemeene opmerkingen en raadgevingen - bij buikziekten - 
176  Buikziekte bij kinderen - Tengevolge van kouvatten 
182  Buikziekte bij kinderen - bij het tanden krijgen 
167  Buikziekte bij kinderen - dunne afgang met groene of donkere stof er bij 
202  Buikziekte bij volwassenen - Dunne afgang met bloed 
203  Buikziekte bij volwassenen - Ontlasting met bloed en slijm 
199  Buikziekte bij volwassenen - Veelvuldige ontlasting van enkel slijm gepaard met krampen en een gevoel van uitputting 
230  Buikziekte bij volwassenen - gevolg van endeldarmontsteking 
193  Buikziekte bij volwassenen, - Dunne afgang 
242  Buikziekten - Recept voor gedroogde kruiden 
309  316  319  Dysenterie 
384  Gal 
1063  Slijmkoliek 
1088  1090  Spruw (Indische) 
1297  Verkoudheid op de borst 
501  hoest 

item    Indon. naam    Ned. naam   
28s    Kajoe anjang    zaden van Elaeocarpus grandiflora   
Beschrijving heeten de zaden van redjasa.
De licht stroogele en houtige steenwand is bezet met stompe gekromde stekels. Op alle pasars kan men ze vinden. redjasa
gebruikt bij:
89  Blaasaandoening als gevolg van kouvatten 
1277  Middelen ter bevordering van het urineeren 
910  Nierlijden 
1098  Spruw (Indische) 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
133p    Kajoe kolombo    Jateorhiza palmata (Lam.) Miers    Menispermaceae   
Beschrijving in de apotheek bekend als radix calumba zijn de schijfjes wortelhout van de bijwortels van Jateorhiza palmata
gebruikt bij:
16  Aambeien of haemorrhoiden 
83  Binnenkoorts 

item    Indon. naam    Ned. naam    Latijnse naam    Familie   
134p    Kajoe manis tjina    zoethout,drop    Glycyrrhiza glabra L.    Fabaceae-Faboideae (Leguminosae,Papilionaceae)   
Beschrijving Het zijn wortelstukjes van G. glabra die hier geimporteerd worden uit Noord-China. Zoethout vindt algemeen toepassing in Indische djamoes en wordt ook wel afzonderlijk gekauwd als middel tegen mondspruw. Het zoethout uit de apotheken is meestal van Europeesche herkomst. Door indampen van het waterig aftreksel uit versche wortels maakt men drop.
gebruikt bij:
21  Aambeien of haemorrhoiden 
182  Buikziekte bij kinderen - bij het tanden krijgen 
166  Buikziekte bij kinderen - dunne afgang met groene of donkere stof er bij 
201  202  Buikziekte bij volwassenen - Dunne afgang met bloed 
199  Buikziekte bij volwassenen - Veelvuldige ontlasting van enkel slijm gepaard met krampen en een gevoel van uitputting 
191  Buikziekte bij volwassenen - Ontlasting van harde stof, omgeven door dof draderig slijm 
200  Buikziekte bij volwassenen - Ontlasting vrij normaal, doch vergezeld van dun kersrood bloed 
242  Buikziekten - Recept voor gedroogde kruiden 
237  Buikziekten bij volwassenen - als gevolg van koorts in den buik 
232  234  Buikziekten bij volwassenen- door inwendige hitte 
284  Diarhee of buikloop In hevige mate en meestal een voorbode van leverziekte 
310  316  Dysenterie 
375  Fluimen (opgeven van) 
401  Galsteen 
420  Geelzucht 
512  514  Hoest (droge) 
504  Hoest als gevolg van kouvatten 
670  Koorts bij kinderen 
841  Malaria 
1058  Slijm 
1076  1088  1089  1090  1099  Spruw (Indische) 
1113  1116  Spruw - Hygiënische wenken en dieetvoorschriften 
1246  Uitslag in den mond 
1236  Uitslag 
1297  Verkoudheid op de borst 
196  Volwassenen - Dunne afgang alleen des morgens en na elken maaltijd krampen 
498  500  501  hoest 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
135p    Kajoe oerip    Euphorbia tirucalli L.    Euphorbiaceae   
Beschrijving Deze boomheester wordt veel als pager geplant. Het zonderlinge uiterlijk geeft dezen heester meer het voorkomen van een zeegewas dan van plant.
Blaadjes zijn er bijna niet aan. Bij de minste verwonding scheiden de takjes overvloedig melksap af, dat voor inwendig gebruik giftig is. De
Maleische naam is patah toelang. In het javaansch heet deze plant tikel baloeng.
gebruikt bij:
301  Dorens 
346  Eeltwonden 
1033  Scherven en splinters in den voet 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
136p    Kajoe poetih    Eucalyptus alba Reinw.    Myrtaceae   
Beschrijving Deze groote boom met glanzend witten stam, levert de Eucalyptusolie, die uit de bladeren wordt gedistilleerd. Op Java is deze boom niet inheemsch. Op het Dieng plateau treft men een andere variëteit aan, namelijk de Eucalyptus globulus Labill, die zeer rijk is aan olie.
Deze wordt daar ook door de bevolking zelf gewonnen.
gebruikt bij:
25  Aangezichtspijn 
148  Brandwonden 
217  Buikziekte bij volwassenen - door kouvatten op de ingewanden 
247  Cholera 
251  Cholerine Hieronder verstaat men een lichte cholera 
283  Diarhee of buikloop met nu en dan een paar kleine bloed aderen in de ontlasting 
409  Galsteenkoliek 
431  Gewrichtsaandoening 
449  Griep 
505  Hoest als gevolg van kouvatten 
609  Knokkelkoorts 
709  Kouvatten 
719  Kraamvrouwenkoorts 
853  Malaria 
867  Menstruatie (pijnlijke) 
1017  Rheumatiek 
1050  Slapte In de spieren 
1367  1368  wonden 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
137p    Kajoe rapat    Parameria laevigata (Juss.) Moldenke    Parameria barbata Schum.    Apocynaceae   
Beschrijving Zo heet de bast van P. barbata. Dit is een rubberhoudende klimplant, die in Indië zeer verbreid is. Deze bast staat van oudsher in hoog aanzien in de inlandsche wereld. Wanneer de in den handel zijnde gedroogde stukjes gebroken worden, moet uit de breuk nog zooveel getah vloeien, dat de stukjes door draden verbonden blijven, zooals dat bij dikke stroop het geval is.
gebruikt bij:
46  Baarmoeder (vergroote) 
52  Baarmoederverzakking 
552  Inscheuring bij de bevalling 
1357  1359  Witte vloed 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
138p    woeroe sintok    Cinnamomum sintok Blume    Lauraceae   
Beschrijving Kajoe sintok is de bast van den C. sintok. Deze bast, die vuil rose is en, aan de lucht blootgesteld, een oranje-achtige kleur aanneemt, riekt en smaakt sterk naar kruidnagelen.
Wat op de pasars als kajoe sintok verkocht wordt, is meestal niet uitsluitend deze bast, maar een mengsel van verschillende bastsoorten.
gebruikt bij:
210  Buikziekte bij volwassenen - door verwijding van den dikken darm 
274  Diarhee of buikloop 
1090  Spruw (Indische) 
1285  Venerische ziekte 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
139p    Kajoe tahi    Geniostoma haemospermum Steud.    Loganiaceae   
Beschrijving Een boomheester, die voorkomt in de Minahassa. Vruchten en bladeren van dezen heester zijn als inlandsch geneesmiddel in gebruik.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
140p    Kajoe tahi    Celtis philippensis Blanco var. wightii (Planch.) Soepadmo    Celtis wightii Planch.    Ulmaceae   
Beschrijving Kajoe tahi heet ook het medicinale hout, dat sporadisch gevormd wordt in den stam van C. wightii, een boom, die in Oost-java tot op 800 m zeehoogte voorkomt. Het gedroogde product, zooals dat bij de inlandsche medicijnhandelaren te bekomen is, is vrijwel reukeloos. Wordt het aangesneden, dan verspreidt het weder den faecalen reuk, waaraan het zijn naam dankt en die bij het versche hout zoo goed is waar te nemen.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
141p    Kajoe timor    Grewia salutaris Span.    Tiliaceae   
Beschrijving De echte kajoe timor, die op Java practisch niet te bekomen is, is de bast van den boom, die op Timor pasolder heet G. salutaris. Wat men op
Java op de pasars koopt, is bast van de soga en te Batavia ook wel bast van de toeri met roode bloemen.
gebruikt bij:
16  Aambeien of haemorrhoiden 
184  Buikziekte bij kinderen - tengevolge van vallen 
202  Buikziekte bij volwassenen - Dunne afgang met bloed 
203  Buikziekte bij volwassenen - Ontlasting met bloed en slijm 
205  Buikziekte bij volwassenen - Etterige afgang eventueel met bloed 
239  Buikziekten bij volwassenen - als gevolg van koorts in den buik 
281  Diarhee of buikloop met nu en dan een paar kleine bloed aderen in de ontlasting 
272  276  Diarhee of buikloop 
307  320  323  Dysenterie 
893  Nawee-en 
1312  Verzwikking 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
142p    Kalapa    Cocos nucifera L.    Arecaceae (Palmae)   
Beschrijving De klapperboom of cocospalm, die de klappers of cocosnoten levert, groeit het best in de lage kuststreken.
De inlanders onderscheiden verschillende soorten naar de kleur der vruchten, naar de geaardheid der bladnerven of naar nog andere eigenschappen.
Voor het meest geneeskrachtig houdt men de kalapa idjo, dat is een laat rijpe soort, die groote vruchten heeft, die, zoolang ze jong zijn, een groene kleur hebben in tegenstelling met de meeste andere variëteiten, waarvan de onrijpe vruchten geel of lichtbruin zijn.
Zeer jonge klappers, niet grooter dan een vuist bijvoorbeeld, noemt de javaan bloeloek en wanneer ze niet geplukt, doch toevallig afgevallen zijn, bloeloek loepa. Deze worden gebruikt om er een zalf van te maken tegen moeilijk te genezen wonden.
Binnen in den dop van elken klapper bevindt zich vocht, dat klapperwater genoemd wordt.
Klapperwater van den kalapa idjo is een beproefd geneesmiddel bij vergiftigingen. Dikwijls wordt het nog gemengd met klapperolie, vooral bij de. behandeling van vergiftiging van het vee en van honden.
Het klapperwater uit oude klappers helpt tegen santoninevergiftiging,
Welke ontstaat door het gebruik van moengsi arab (inlandsch wormkruid).
Het klapperwater, dat bij gebrek aan andere dranken een best middel is, om den dorst te lesschen, is het smakelijkst uit de klappers, die wel reeds hun volledigen wasdom bereikt hebben, maar waarvan de dop nog niet verhard is.
Naarmate de vrucht groeit, zet zich tegen den binnenwand van den dop het witte vruchtvleesch (eigenlijk kiemwit) af. Bij jonge klappers is dit zacht; bij oudere wordt het allengs harder. Het jonge vruchtvleesch wordt gaarne als versnapering gegeten.
De rijpe noten worden gebroken en het vruchtvleesch gedroogd. Deze stukken vormen onder den handelsnaam copra een zeer belangrijk uitvoerproduct. Het bevat een groot percentage vet, dat in Europa fabriekmatig wordt gewonnen en een belangrijk bestanddeel is van de margarine en andere kunstmatig samengestelde spijsvetten.
Door het vruchtvleesch van oude klappers te raspen en met water uit te persen, krijgt men de zoogenaamde klappermelk of santen.
Santen is een onontbeerlijk ingrediënt bij de rijsttafelbereiding. Het doet de rijst gemakkelijker verteren. In den Oostmoesson is het echter geraden, niet dagelijks sajoer te eten, die met santen is klaargemaakt.
Vooral voor buiklijders en menschen met zwakke magen is het gebruik van veel santen slecht.
Klapperolie wordt gekookt uit santen of wel uit het geraspte klappervleesch. Deze olie wordt op uitgebreide schaal in de keuken gebruikt. Versch is ze lang niet onsmakelijk, maar ze wordt spoedig oud en ranzig en krijgt dan een voor den Europeaan weerzinwekkende lucht.
Men kan het ranzig worden tegengaan, door een stukje koenir in de olie te leggen. Is ze eenmaal ranzig, dan helpt het opkoken met wat versche klapermelk, of door er een stukje oud brood in te bakken, tot dit goed zwart is geworden.
De harde vruchtschalen, welke ook olie bevatten, worden verwerkt tot allerlei huishoudelijke artikelen. De olie, daaruit getrokken, is een middel tegen kiespijn. De asch van de bloem- en bladscheeden gebruiken de inlanders als laxeermiddel, wanneer geen enkel ander middel meer helpt. Jonge, nog niet geopende klapperbladeren werken stoppend.
gebruikt bij:
22  Aambeien(droge) 
77  Berg 
110  Bloedingen (inwendige) 
147  Brandwonden 
248  Cholera 
253  Darmbloeding 
271  Diarhee of buikloop 
312  316  328  Dysenterie 
462  Haaruitval 
467  Haarverzorging 
470  471  474  Haarwassching 
520  Hoofdpijn door kouvatten 
529  Hoofduitslag 
542  Huiduitslag (jeukerige) 
554  Jeuk 
591  Kiespijn 
634  Koorts 
754  Laxeermiddelen 
759  Lendenpijn 
826  Maden 
844  845  Malaria 
1266  Middelen ter bevordering van het urineeren 
895  Negenoog 
932  Ontlasting bij kinderen 
929  Ontlasting 
1019  1022  Rheumatiek 
1038  Schurft 
1181  Stijve nek 
1157  Stopmiddel 
1288  1289  1293  Vergiftiging 
1313  Verzwikking 
1466  Zwartwaterkoorts 
1378  wonden (jeukerige) 
1387  wonden (kap-) 
1409  wonden (wasschen, zuiveren en afsluiten van) 
1372  wonden 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
143p    Kalapa laoet    Lodoicea maldivica (J.Gmelin) Pers.    Arecaceae (Palmae)   
Beschrijving Dit is een zeer zeldzame enorm groote cocosnoot in het Javaansch kalapa djenggi geheeten. Oostersche volken schrijven aan het kiemwit van deze vrucht wonderbaarlijke werking toe. In den medicijnhandel op Java zijn ze daarom wel eens verkrijgbaar. Zie ook onder Djenggi
gebruikt bij:
112  bloedspuwing 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
144p    Kamille    Matricaria recutita (L.) Rauschert.    Matricaria chamomilla L.    Asteraceae (Compositae)   
Beschrijving Dit kruid, in Europa welbekend, wordt in de Preanger door de bevolking aangeplant. De gedroogd bloemhoofdjes mengt men tezamen met de gedroogde bloemknoppen van patjar tjina onder de thee en noemt dit mengsel dan teh kembang. Kamille is in elke apotheek te bekomen. Een
Indisch surogaat voor de echte kamille is wedahan.
gebruikt bij:
500  hoest 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
145p    Kanari    Canarium indicum L.    Canarium commune L.    Burseraceae   
Beschrijving Deze boom, die inheemsch is in de Molukken, wordt op Java veel als alleeboom aangeplant. De grootste vruchten krijgt men echter van een soort, die op Java in het geheel niet voorkomt, n.l. de Canarium amboinense Hochr..[pr:wordt ook tot C. indicum gerekend]
De kanarivruchten worden als Indisch surogaat voor amandelen gebruikt. In de Indische keuken worden ze veel gebruikt bij het maken van gebak.
Het vocht, dat uit de zaden geperst kan worden, wordt onder den naam van kanarizadenmelk aanbevolen voor zuigelingen met zwakke magen. Van de hand van Dr. Boorsma verscheen er indertijd een boekje over, dat nog te verkrijgen is en waar meerdere bijzonderheden omtrent deze kanarizadenmelk in gevonden worden. De olie, die uit de zaden wordt geperst, is zeer voedzaam en dient hij de bereiding van zalfjes. De boom zelf scheidt onder bepaalde omstandigheden een hars af, dat als getah kanari in den inlandschen medicijnhandel voorkomt. De elemi, die in de
Europeesche apotheken gebruikt wordt, is een product uit de Philippijnen afkomstig en heet daarom ook Manilla-elemi.
gebruikt bij:
739  Laxeermiddelen 
798  Loomheid In de ledematen 
973  Opwekkend middel 
1216  Transpireermiddel 
1440  Zog (middelen ter opwekking van het) 
1450  Zuigelingenvoeding 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
146p    kaneel    Cinnamomum spec.    Lauraceae   
Beschrijving Kaneel is de takbast van verschillende Cinnamomum soorten. De echte kaneel komt van Ceylon en is afkomstig van de Cinnamomum verum J. Presl (C. zeylanicum Nees).
De Chineesche kaneel is afkomstig van C. aromaticum Men heeft ook getracht, deze op Java aan te planten. De inheemsche kaneel, die ook als Javakaneel een belangrijk uitvoerartikel is, is afkomstig van C. Burmannii. Op Sumatra kent men van deze laatste soort twee variëteiten, een, waarvan het jonge blad rood, en een, waarvan het jonge blad groen is. De eerstgenoemde geeft een kleinere hoeveelheid bast, maar van een hoogere kwaliteit dan de tweede. Zie ook Cassia.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
147p    Kangkoeng    Ipomoea aquatica Forssk.    Ipomoea reptans Poir.    Convulvulaceae   
Beschrijving Een kruipend kruid, dat op Java zeer welig groeit, vooral op vochtige plaatsen in poelen en slooten in het warme laagland.
Het is een gelief de groente, die hij de rijsttafel wordt genuttigd.
Er zijn verschillende variëteiten, die lang niet alle even goed en smakelijk zijn. Goede kangkoeng mag in het geheel niet bitter wezen.
Om kangkoeng goed te bereiden, wordt het gewasschen, de stelen verwijderd en dan eenigen tijd in zuiver water geweekt, alvorens het te koken. Kangkoengbladeren werken verkoelend en kalmeerend. Als groente gebruikt, werkt kangkoeng zeer gunstig op het gestel van zwangere vrouwen en op de aanstaande baby. De vrouwen zelf zullen minder braken en het kind zal een rustig en kalm gestel krijgen.
gebruikt bij:
19  Aambeien of haemorrhoiden 
240  Buikziekte bij volwassenen - door haemorrhoiden 
343  Eelt 
983  984  Pokken (Spaansche) 
1045  Slapeloosheid 
1433  Zenuwhoofdpijn 
1459  Zwangerschap 

eerste pagina begin pagina volgende pagina begin vorige pagina einde vorige pagina laatste pagina