eerste pagina einde pagina volgende pagina begin vorige pagina einde vorige pagina laatste pagina

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
90p    Djeroek nipis,djeroek petjel    Citrus aurantifolia (Christm.) Swingle.    Citrus aurantifolia Swingle.    Rutaceae   
Beschrijving Deze kleine sterk vertakte boom levert de vruchten, die als medicijn de grootste waarde hebben en in Indië algemeen worden gebruikt in plaats van de Zuideuropeesche citroenen, die ze uitstekend kunnen vervangen.
Het sap van djeroek nipis doet in geur zeker niet voor dat van de beste citroenen onder.
De boom wordt vermenigvuldigd door tjangkokans, waartoe men van de beste boomen de jonge ondertakken kiest, die anders toch moeten worden weggesnoeid.
Hij groeit het best op zonnig terrein, zelfs op schralen grond in de laagvlakte en in het lage heuvelland.
De vruchten zijn bolrond met een kort spits puntje. De schil is glad en dicht bezet met fijne stippels, die vooral duidelijk uitkomen, wanneer de vrucht volkomen rijp is en dan geel wordt.
De vruchten worden groen geplukt en volkomen boomrijpe vruchten ziet men dan ook zelden.
Een Indische huisvrouw zal goed doen, te zorgen, dat op een geschikt plekje van het erf een djeroek nipis boompje komt te staan. Veel zorg behoeft er niet aan te worden besteed. Hoofdzaak is, dat de boom zoo vrij staat, dat er rondom enkele meters ruimte is, want hij verdraagt geen andere boomen in de nabijheid. Volwassen takken moeten vooral niet te vaak worden gesnoeid. Tegen het einde van den drogen moesson wordt de grond op een meter afstand van den stam wat opengewerkt en versche humus, asch en kalk ondergespit. De boom zal dan overvloedig dragen.
Men wake er voor, dat mieren zich in den boom nestelen, door onderaan den stam een ring van kalk te schilderen en dien van tijd tot tijd te vernieuwen.
gebruikt bij:
505  Hoest als gevolg van kouvatten 
580  Keelabces 
583  Keelpijn 
609  Knokkelkoorts 
635  Koorts 
704  Kouvatten 
719  Kraamvrouwenkoorts 
849  Malaria 
867  Menstruatie (pijnlijke) 
1013  Rheumatiek 
1051  Slijm 
1357  Witte vloed 

item    Indon. naam    Ned. naam    Latijnse naam    Familie   
91p    Djeroek poeroet    citroen blad    Citrus hystrix DC.    Rutaceae   
Beschrijving Deze boom is gemakkelijk herkenbaar aan de bladeren, waarvan de stelen bladachtig verbreed zijn, waardoor het lijkt, alsof twee blaadjes met eenzelfde hoofdnerf boven elkaar zitten.
De bloemen zijn geelwit, soms iets rood aangeloopen en zeer klein.
De vruchten zijn eirond. De schil is vol diepe groeven en wordt bij volkomen rijpheid geelgroen.
Het vruchtvleesch is geelgroen en smaakt zeer zuur, veelal ook een weinig bitter.
De dikke schil is buitengewoon geurig, wordt geconfijt en voor het kruiden van vleeschgerechten gebruikt.
De geraspte schil gebruikt men voor haarwassching.
De bladeren zijn een specerij voor de rijsttafel.
gebruikt bij:
470  471  472  Haarwassching 
1218  Transpireermiddel 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
92p    Djeroek sambal,djeroek limo    Citrus amblycarpa (Hassk.) Ochse    Rutaceae   
Beschrijving Deze heester geeft van alle inheemsche djeroekboompjes de kleinste vruchten. Ze worden niet grooter dan 3 cm middelijn.
Op de pasars worden ze gewoonlijk, aan bosjes bijeengebonden, verhandeld.
Ze zijn zeer gezocht voor de bereiding van sambals.
De donkergroene bobbelige schil is dik en laat niet gemakkelijk los. Bij volkomen rijpheid worden ze geel.
De bladeren zijn dun, leerachtig, bovenop donkergroen of geelgroen en glanzend. Aan de onderzijde zijn ze altijd geelgroen en dof.
De kleine bloemen hebben meestal vijf witte kroonblaadjes.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
93p    Djinggi,tjendana djinggi    Pterocarpus santalinus L.f.    Pterocarpus santalinus L.    Fabaceae-Faboideae (Leguminosae,Papilionaceae)   
Beschrijving Deze boom levert het roode sandelhout.
Hij komt in den Archipel wel voor, maar niet op Java.
Het hout, dat in het geheel niet geurig is (in tegenstelling met 't gewone of witte sandelhout van Santalum album L.), voelt eenigszins kleverig aan en wordt alleen gebruikt in inwendige medicijnen tegen buikziekte.
Echt rood sandelhout is moeilijk te bekomen op Java. Wat de inlandsche medicijnverkoopers onder dezen naam leveren, is meestal het ronde kernhout van de witte soort, of wel kajoe laka, dat is hout van Dalbergia parviflora Roxb.
gebruikt bij:
198  Buikziekte bij volwassenen - Dunne afgang zonder bloed 
222  Buikziekten bij volwassenen - door ontstekingen der ingewanden 
197  Volwassenen - Dunne afgang alleen des morgens en na elken maaltijd krampen 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
94p    Djinten    Carum carvi L.    Apiacea   
Beschrijving De vruchtjes van deze plant, die in Nederland inheemsch is en daar ook veel wordt aangekweekt, zijn het bekende karwijzaad of kummel. Er wordt een vluchtige olie uit gewonnen.
Ze worden verder in de keuken gebruikt.
Hier te lande worden ze niet gekweekt. Wat men hier koopt, is uit Holland geimporteerd.
gebruikt bij:
821  Maagsappen (opwekken van de) 
962  Oorsuizing 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
95p    djinten itam    Nigella sativa L.    Ranunculaceae   
Beschrijving Dit is de zoogenaamde zwarte komijn, die uit Engelsch-Indië wordt aangevoerd, maar hier ook wel gekweekt wordt.
Men gebruikt djinten itam in verschillende drankjes tegen venerische kwalen en tegen buikziekte, wanneer men vreest, dat gisting de oorzaak is.
gebruikt bij:
280  Diarhee of buikloop met waterigen afgang, vaak geel en soms groen of zwart 
274  Diarhee of buikloop 
309  Dysenterie 
803  Maagkramp 
950  Oogen (doffe) 
1084  Spruw (Indische) 
1215  Transpireermiddel 
1285  Venerische ziekte 
1345  1357  1361  Witte vloed 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
96p    Djinten manis    Pimpinella anisum L.    Apiacea   
Beschrijving Dit zijn de kleine, grijsgroene, fijn behaarde anijsvruchtjes.
Anijs komt in veel Indische recepten voor, om de verwarmende en gasafdrijvende werking.
Het wordt in Indië zeer weinig gekweekt. Wat in den handel is, is dan ook meestal geimporteerd
De Javaansche benaming voor anijs is adas manis.
gebruikt bij:
20  Aambeien of haemorrhoiden 
163  Algemeene opmerkingen en raadgevingen - bij buikziekten - 
58  Bedwateren 
174  Buikziekte bij kinderen - Dunne schuimige ontlasting 
164  Buikziekte bij kinderen - Geringe ontlasting met persingen 
176  Buikziekte bij kinderen - Tengevolge van kouvatten 
182  Buikziekte bij kinderen - bij het tanden krijgen 
178  Buikziekte bij kinderen - klimaatwisseling in het gebergte 
180  Buikziekte bij kinderen - tengevolge van Inwendige hitte 
186  Buikziekte bij kinderen - tengevolge van ingewandswormen 
184  Buikziekte bij kinderen - tengevolge van vallen 
170  Buikziekte bij kinderen - veelvuldige slijmerige afgang met bloed 
201  Buikziekte bij volwassenen - Dunne afgang met bloed 
204  Buikziekte bij volwassenen - Ontlasting met bloed en slijm 
199  Buikziekte bij volwassenen - Veelvuldige ontlasting van enkel slijm gepaard met krampen en een gevoel van uitputting 
214  Buikziekte bij volwassenen - door het gebergte 
216  Buikziekte bij volwassenen - door kouvatten op de ingewanden 
230  Buikziekte bij volwassenen - gevolg van endeldarmontsteking 
193  195  Buikziekte bij volwassenen, - Dunne afgang 
284  Diarhee of buikloop In hevige mate en meestal een voorbode van leverziekte 
261  272  Diarhee of buikloop 
304  310  316  317  320  326  327  334  Dysenterie 
375  Fluimen (opgeven van) 
493  Hitte (inwendige) 
504  Hoest als gevolg van kouvatten 
506  507  Hoest bij kinderen 
730  Kramphoest 
1089  1090  Spruw (Indische) 
1236  Uitslag 
496  hoest 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
97p    Djinten poetih,komijnzaad    Cuminum cyminum L.    Apiacea   
Beschrijving Dit is het bekende komijnzaad, dat veel gebruikt wordt bij de bereiding van Indische spijzen. Het wekt de maagsappen op en is eenigszins verwarmend.
Het wordt gemengd in verschillende Indische medicijnen.
Hier te lande wordt het zeldzaam gekweekt. Wat hier in den handel is, is als regel uit Engelsch-Indië geimporteerd en vaak ook sterk vervalscht, bijvoorbeeld met karwijzaad (kummel) dat zijn de vruchtjes van Carum carvi, die in Indië ook met den naam djinten worden aangeduid.
gebruikt bij:
202  Buikziekte bij volwassenen - Dunne afgang met bloed 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
98p    Djoeng rahab    Baeckea frutescens L.    Myrtaceae   
Beschrijving Djoeng rahab heeten de in den inlandschen medicijnhandel bekende naaldvormige bladeren van B. frutescens.
Met heet water maakt men er een aftreksel van, dat als thee wordt gedronken.
gebruikt bij:
62  Beenen (gezwollen) 
186  Buikziekte bij kinderen - tengevolge van ingewandswormen 
718  Kraamvrouwenkoorts 
1263  Middelen ter bevordering van het urineeren 
970  Opwekkend middel 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
99p    Dloempang    Helicteres isora L.    Sterculiaceae   
Beschrijving Een heester, die veel in de djatibosschen voorkomt.
Van den bast maken de inlanders touw en vlechten zakken uit den bastvezel.
De eigenaardig spiraalvormig gedraaide vruchten zijn in den inlandschen medicijnhandel bekend onder den naam kajoe oeles.
gebruikt bij:
174  Buikziekte bij kinderen - Dunne schuimige ontlasting 
176  Buikziekte bij kinderen - Tengevolge van kouvatten 
182  Buikziekte bij kinderen - bij het tanden krijgen 
167  Buikziekte bij kinderen - dunne afgang met groene of donkere stof er bij 
202  Buikziekte bij volwassenen - Dunne afgang met bloed 
199  Buikziekte bij volwassenen - Veelvuldige ontlasting van enkel slijm gepaard met krampen en een gevoel van uitputting 
220  Buikziekte bij volwassenen - infectie bijvoorbeeld door slecht drinkwater 
191  Buikziekte bij volwassenen - Ontlasting van harde stof, omgeven door dof draderig slijm 
216  Buikziekte bij volwassenen - door kouvatten op de ingewanden 
195  Buikziekte bij volwassenen, - Dunne afgang 
242  Buikziekten - Recept voor gedroogde kruiden 
282  Diarhee of buikloop met nu en dan een paar kleine bloed aderen in de ontlasting 
273  Diarhee of buikloop 
309  316  319  320  323  Dysenterie 
384  Gal 
1063  Slijmkoliek 
1084  Spruw (Indische) 
1116  Spruw - Hygiënische wenken en dieetvoorschriften 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
100p    Doekoe    Lansium domesticum Corrê a    Meliaceae   
Beschrijving Dit is een bekende vruchtboom. De vruchten, die vaal geel zijn met een schil als van perziken, hangen als druiven aan dichte trossen.
Ze zijn zoo groot als pruimen, eenigszins gerekt van vorm en hebben sappig zoet vruchtvleesch met een of weinig pitten en een dunne schil, die, als de vruchten rijp zijn, geen melksap afscheidt.
Doekoes hebben een verkoelende werking. Matig gebruikt, zijn ze onschadelijk.
Deze smakelijke vruchten veroorzaken overvloedig urineeren en mogen niet gegeten worden door lijders aan suikerziekte.
De doekoe is een goede ooftvrucht.
Doekoepitten gestampt en gekookt ingenomen, werken koortsverdrijvend. De schillen met wat goela djawa gebrand, verspreiden een aangenomen geur, die bovendien de muskieten verjaagt.
Een variëteit, waarvan de vruchten veel op doekoe gelijken, doch met den naam langsep worden aangeduid, heeft nog dichtere vruchttrossen als de doekoe, De vruchten zelf zijn kleiner, het vruchtvleesch is rinsch en ze hebben groote pitten. De schil is dik en bevat veel melksap.
Een derde variëteit is de kokosan, waarvan de vruchten klein en kogelrond zijn. Deze hebben zuur vruchtvleesch en groote pitten. Overigens onderscheidt deze zich van de beide anderen, doordat de bladeren viltig behaard zijn.
Kokosan moet men evenmin als langsep aan kinderen geven.
De getah van de schil veroorzaakt puistjes in den mond en geeft een pijnlijk gevoel in de keel.
gebruikt bij:
697  Koortswerende middelen 
1265  Middelen ter bevordering van het urineeren 
887  Muskieten 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
101p    Doerian    Durio zibethinus Merr.    Bombacaceae   
Beschrijving Deze vruchtboom wordt op Java overal beneden 800 m zeehoogte aangeplant.
De vruchten zijn vooral, wanneer ze aan den boom gerijpt zijn, voortreffelijk en worden door hen, die ze hebben leeren eten, hoog geroemd. Zij, die den smaak niet kennen en den weerzin, welken de lucht opwekt, niet kunnen overwinnen, verfoeien ze.
De vrucht is zeer verhittend en verwekt een opgezet gevoel.
Veelvuldig gebruik werkt belemmered op de urineloozing en wekt dierlijke lusten op.
Voor galsteenlijders is doerian zeer nadeelig, omdat deze vrucht kolieken veroorzaakt.
Vrouwen krijgen tengevolge van het eten van doerian vaak witten vloed.
Een compres van de zachte deelen van de schil, op den buik gelegd, werkt laxeerend.
De asch van gedroogde doerianschillen bevat veel loog.
gebruikt bij:
743  Laxeermiddelen 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
102p    Dongkol    Vitis trifolia L.    Cayaratia trifolia (L.) Domin.    Vitaceae   
Beschrijving Dongkol heeten in den inlandschen medicijnhandel de wortels van galing V. trifolia.Onder denzelfden naam levert men de wortels van gang Vitis arachnoidea, welke plant te Batavia ojod oer wordt genoemd.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
103p    Dringo,kalmoes    Acorus calamus L.    Acoraceae (Araceae)   
Beschrijving Dit is dezelfde plant als de Europeesche kalmoes. In Indië komt dit kruid wildgroeiend voor op vochtige plaatsen tot op groote hoogte. Het wordt ook veelvuldig aangeplant.
De wortelstok, die een pink dik is, is in verschen toestand van binnen doorgaans wit. Na drogen wordt de kleur licht rose.
De reuk is sterk specerijachtig en de smaak een weinig bitter.
gebruikt bij:
563  Kalmeermiddelen 
1236  Uitslag 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
104p    Duizendblad    Achillea millefolium L.    Asteraceae (Compositae)   
Beschrijving Dit kruid, met rechten, hier en daar kantigen stengel, welke fijn behaard is, is ook in Europa een volksgeneesmiddel.
Op de erven wordt het als sierplant gekweekt en in de bergstreken van
Midden- en West Java komt het ook verwilderd voor.
De stengel is alleen aan den top vertakt. De witte of rose bloemhoofdjes staan in schermvormige trossen aan het uiteinde van de stengels.
Bladeren en bloemen worden ingezameld en bij voorkeur versch gebruikt, waartoe ze in kokend water worden afgetrokken.
Gedroogd materiaal moet gekookt worden en is anders niet werkzaam.
gebruikt bij:
17  Aambeien of haemorrhoiden 
64  Beeneter 
208  Buikziekte bij volwassenen - als gevolg van zwakke ingewanden 
726  Kramp 
864  Menstruatie (pijnlijke) 
870  Menstruatie (wegblijven van de) 
859  Menstruatie 
1047  Slapeloosheid 
1127  Spijsvertering (Slechte) 
1320  Vloeiingen 

item    Indon. naam    Ned. naam   
23s    Elemi    boomwas   
Beschrijving is de oliehondende hars uit den stam van verschillende kanarisoorten, Men gebruikt deze hars voor het bereiden van zalven.
De inlanders noemen het getah kanari en gebruiken het voor het maken van obors en als berookingsmiddel bij zieken, om de atmosfeer te zuiveren en kwade geesten te verdrijven. Het is met goed gevolg toe te passen, om kleeren- en boekenkasten van motten te zuiveren.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
105p    Emboen    Merremia emaraginata (Burm.f.) Hall.f.    Convulvulaceae   
Beschrijving Dit kruipend kruid noemt men ook wel pegagan oetan.
gebruikt bij:
514  Hoest (droge) 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
106p    Entjok    Plumbago zeylanica L.    Plumbaginaceae   
Beschrijving Een heester, die in Midden- en Oost Java in het wild wordt aangetroffen en veel voor pagers wordt gebruikt.
De plant bloeit met kleine bloemtrosjes.
Er bestaat een vorm met witte en een met roode bloempjes.
De bladeren van de soort met witte bloemen worden gebruikt tegen rheumatische aandoeningen en kouvatten.
Die van de soort met roode bloemen zijn dienstig, om de gevoelloosheid der ledematen weg te nemen.
Van beide vormen zijn de bladeren branderig heet en wanneer ze te lang op de huid geplaatst zijn, veroorzaken ze blaren.
Volwassenen mogen ze hoogstens een kwartier lang gebruiken.
Ze zijn zeer giftig en dienen dus uitsluitend voor uitwendige toepassing.
Nog een derde vorm met blauwe bloemen en kleverigen kelk doet alleen als sierplant dienst.
gebruikt bij:
427  Gevoeloosheid in de ledematen 
520  Hoofdpijn door kouvatten 
707  Kouvatten 
1022  Rheumatiek 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
107p    Erwten    Pisum sativum L.    Fabaceae-Faboideae (Leguminosae,Papilionaceae)   
Beschrijving Groene erwten, peulen, doperwten en capucijners zijn verschillende vormen van dezelfde plant, namelijk P. sativum.
Ze worden tegenwoordig op Java ook aangeplant, maar van veel belang is die cultuur niet.
De huisvrouw zal voor peulen en doperwten liever de Europeesche blikgroenten nemen, aangezien het Indische product nimmer zoo malsch is, en wat in Indië als groene erwten en capucijners op tafel komt, zal wel bijna uitsluitend het uit Holland geimporteerde product zijn.
gebruikt bij:
1443  Zog (middelen ter opwekking van het) 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
108p    Gadoeng    Dioscorea hispida Dennst.    Dioscoreaceae   
Beschrijving Deze klimplant, die overal op Java voorkomt tot op 850 m zeehoogte, veelal op eenigszins beschaduwd terein, levert knollen, die rauw zeer giftig zijn, maar in bereiden staat, zooals ze op de pasars worden verkocht, een beproefd middel zijn tegen syphilis. Voor deze bereiding wordt verwezen naar het Aanhangsel. De knollen zitten vaak met vele tot een klomp bijeen en zijn uitwendig grauw of geelachtig. Er is een variëteit met knollen, die inwendig wit zijn en een andere met van binnen gele knollen. Deze laatste heeft zeer geurige bloemen; die van de andere zijn reukeloos.
gebruikt bij:
1023  1024  Rheumatiek 
1190  Syphilis 
1286  Venerische ziekte 
1391  wonden bij het vee 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
109p    Gadoeng sabrang, gadoeng tjina    Smilax china L.    Smilacaceae (Liliaceae)   
Beschrijving De wortel wordt uit Singapore geimporteerd. Tezamen met de gewone inlandsche gadoeng wordt deze gebruikt tegen syphilis.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
110p    Gagan    Centella asiatica (L.) Urb.    Apiacea   
Beschrijving Een tenger kruid met zeer lange wortelende uitloopers, ook wel gagan-gagan en kaki koeda genoemd. De niervormige bladeren zitten aan lange stelen in rosetten bijeen. De bladstelen, die aan den voet een weinig verbreed zijn, zijn soms roodachtig van kleur. Het groeit in het wild op goeden grond en zonnig terein, doch niet boven 2500 m zeehoogte. Te Batavia is het op de pasars geregeld verkrijgbaar onder den Soendaneeschen naam antanan. De bladeren worden rauw of gestoomd gegeten. Men beweert, dat de vruchten rheumatiek veroorzaken en daarom is het aan te bevelen, de bloemschermen en eventueele vruchten eerst zorgvuldig te verwijderen. De versche bladeren smaken peterselieachtig en bitter. Weinigen vermoeden, dat dit kleine plantje, waarvan de bladeren veel op viooltjesbladeren gelijken, zooveel geneeskracht bezit.
Ze moeten bij voorkeur versch worden gebruikt, omdat ze door het drogen veel van hun goede eigenschappen verliezen. Als voorbehoedmiddel tegen verschillende kwalen is het goed, om, in navolging van de inlanders, deze plant een paar keer per week als sla te eten.
gebruikt bij:
6  10  13  20  21  Aambeien of haemorrhoiden 
32  Adem (onwelriekende) 
153  Algemeene opmerkingen en raadgevingen - bij buikziekten - 
45  Asthmatische benauwdheid als gevolg van zenuwachtigheid 
102  Bleekzucht bij kinderen 
129  Bloedzuiverend middel 
131  Bloedzweer 
164  Buikziekte bij kinderen - Geringe ontlasting met persingen 
182  Buikziekte bij kinderen - bij het tanden krijgen 
167  Buikziekte bij kinderen - dunne afgang met groene of donkere stof er bij 
183  Buikziekte bij kinderen - gevolg van spruw 
199  Buikziekte bij volwassenen - Veelvuldige ontlasting van enkel slijm gepaard met krampen en een gevoel van uitputting 
205  Buikziekte bij volwassenen - Etterige afgang eventueel met bloed 
191  Buikziekte bij volwassenen - Ontlasting van harde stof, omgeven door dof draderig slijm 
234  Buikziekten bij volwassenen- door inwendige hitte 
272  Diarhee of buikloop 
316  326  327  Dysenterie 
354  355  Eetlust opwekkend middel 
375  Fluimen (opgeven van) 
391  Gal (afdrijven van de) 
426  Gelaatskleur (frissche) 
517  Hoest (droge) 
560  Kalmeermiddelen 
612  Knokkelkoorts 
643  Koorts (aanhoudende) 
647  Koorts als gevolg van longontsteking, bronchitis of tuberculose 
648  Koorts als gevolg van overspanning 
655  Koorts als gevolg van zweren in de ingewanden 
631  632  Koorts 
769  775  777  Leverziekte 
778  Liesgezwel bij mannen 
785  789  Longtering 
822  Maagsappen (opwekken van de) 
836  Maden 
900  Neusbloeding 
934  Ontlasting (branderige) 
988  Puisten 
1048  Slapeloosheid 
1088  Spruw (Indische) 
1180  Stuipen 
1189  Syphilis 
1257  Urineeren met bloed 
1291  1293  Vergiftiging 
1329  Voorbehoedmiddel (Algemeen) 
1416  Wormen 
501  hoest 
1385  wonden van de huid 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
111p    Galing    Vitis trifolia L.    Vitaceae   
Beschrijving Deze klimmende heester met mooi gevormde blaadjes en nietige bloempjes komt op Java overal in het laagland voor. Het bladsap werkt zuiverend, doch de stelen en de getah daaruit veroorzaken jeuking op de huid. De wortels worden op den pasar verkocht onder den naam dongkol.
gebruikt bij:
526  Hoofdroos 
1039  Schurft 
1099  Spruw (Indische) 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
112p    Gambir    Uncaria gambir Roxb.    Rubiaceae   
Beschrijving Deze klimmende heester komt op Java niet voor, doch is inheemsch in het
Westen van den Archipel. Het product, de eigenlijke gambir, wordt bereid uit de bladeren. Deze worden gekookt en het verkregen sap vermengd met fijne dedek. Op deze wijze kunnen kleine koekjes worden gevormd, zooals die voor den detailhandel noodig zijn. Gambir is over den geheelen
Archipel een belangrijk handelsartikel, omdat het gebruikt wordt bij het sirihpruimen. Waar de plant zelf groeit, gebruikt men ook wel het versche blad. In de mond is gambir eerst vrij bitter, maar geeft een zoetigen aangenamen nasmaak.
gebruikt bij:
48  Baarmoederbloeding 
172  173  Buikziekte bij kinderen - Ontlasting met slijm en bloed 
264  265  Diarhee of buikloop 
381  Fijt 
487  488  Heeschheid 
1083  Spruw (Indische) 
1199  1201  Tandvleesch (Ziek en ontstoken) 
197  Volwassenen - Dunne afgang alleen des morgens en na elken maaltijd krampen 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
113p    Gambir oetan    Jasminum multiflorum (Burm.f.) Andr.    Jasminum pubescens Willd    Oleaceae   
Beschrijving Een klimmende heester, waarvan verschillende vormen op Java voorkomen tot op 1600 m. zeehoogte, meestal op zonnig terein. Men noemt dezen heester ook wel wilde jasmijn of wilde melati. De bloemen van alle vormen zijn wit en hebben acht smalle kroonslippen. de soort, die in het bijzonder pontjasoeda genoemd wordt, heeft langwerpige glimmende bladeren. de bloemen zijn klein en zitten aan trosjes bijeen. de vruchten zijn rood. Deze soort groeit het best in eenigszins gematigd klimaat op kalkgrond, bijvoorbeeld tegen bergwanden, doch kan met eenige zorg ook in de warmte gekweekt Worden. Een andere vorm is forscher, heeft grootere bloemen en ook grootere ,bladeren, die echter dof zijn. de bloemen vormen een remedie tegen maagkramp en de bast werkt zacht samentrekkend bij buikziekte. Een derde vorm heeft zeer kleine glimmende blaadjes en kleine, op zich zelf staande bloemen, die een weinig geur verspreiden. Deze wordt niet als medicijn gebruikt. De heesterachtige vorm heeft bladeren als de pontjasoeda en groeit veel in de warmte, liefst op vetten grond. de bloemtrossen zijn groot en de kroonslippen spitser dan bij pontjasoeda. Het jonge blad en de bast worden gebruikt tegen koorts, doch steeds vermengd met temoe lawak, omdat ze anders te samentrekkend werken.
gebruikt bij:
205  Buikziekte bij volwassenen - Etterige afgang eventueel met bloed 
228  Buikziekten bij volwassenen - door ontstekingen der ingewanden 
625  626  Koorts 
802  Maagkramp 
825  Maagzweer 
912  Niersteen. 
947  Ontstekingen (inwendige) 
949  Oogen (doffe) 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
114p    Gambir oetan    Ficus ribes Reinw. ex Blume    Moraceae   
Beschrijving Onder dezen zelfden naam wordt een extract uit den bast van F. ribes. verkocht als middel tegen malaria. Men ziet het nog wel eens als malariamiddel geadverteerd. de oogenschijnlijk gunstige resultaten, die in vele gevallen worden bereikt, zijn naar alle waarschijnlijkheid toe te schrijven aan de gunstige werking op de spijsvertering. De malaria zelf wordt er zeker niet door bestreden.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
115p    Gandaria    Bouea macrophylla Griff.    Anacardiaceae   
Beschrijving Een boom met rechten, ronden stam en leerachtige bladeren. de uiterst kleine bloemen zitten in pluimen in de oksels van afgevallen bladeren. de vruchten worden circa 4 cm groot. Wanneer ze rijp zijn, is de schil geel of oranje. de pit is blauwviolet. Er zijn vormen met zeer zoete vruchten, die rauw gegeten kunnen worden. De zure worden gestoofd.
Zelfs de zoete hebben altijd nog iets scherps, wat bij overmatig gebruik krampen veroorzaakt.
Met veel suiker gestoofd en als compote gegeten, zijn ze onschadelijk.
Jonge onrijpe vruchten worden evenals augurkjes eerst in zout water en dan met azijn en kruiden tot tafelzuur bereid. Ze moeten echter, voor ze in het zoute water komen, gedurende een nacht in kalkwater staan. De gezouten vruchten worden ook met sambal bij de rijsttafel genuttigd. de getah uit de rijpe vruchtschil veroorzaakt puistjes in den mond.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
116p    Gang    Ampelocissus arachnoidea (Hassk.) Planch.    Vitis arachnoidea Backer.    Vitaceae   
Beschrijving Een klimplant met vruchten zoo groot als druiven. De inlanders eten ze graag en voeren er de eenden mede, om de eierproductie te bevorderen. de plant wordt ook wel ojod gang genoemd en in het Maleisch ojod aer. Zie ook dongkol.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
117p    Ganiong    Canna edulis Ker.    Cannaceae   
Beschrijving Dit is een cannasoort met eetbaren wortelstok, herkenbaar aan de breede groene bladeren met purperen rand. De stelen zijn donker en de kleine bloemen rood. Deze plant kan tot 2 m hoog worden. Op de erven wordt ze veel als sierplant gekweekt. de wilde canna's hebben puntige bladeren, terwijl die van de ganjong korter en breeder zijn, doch wel in een punt uitloopen. De ganjong wordt vermenigvuldigd door het uitplanten van afgesneden uitloopers. In zes tot acht maanden zijn de nieuw gevormde wortelstokken oogstbaar. In Austra1ie wordt deze plant in het groot gekweekt en levert daar het zoogenaamde Queensland arowroot.
gebruikt bij:
199  Buikziekte bij volwassenen - Veelvuldige ontlasting van enkel slijm gepaard met krampen en een gevoel van uitputting 
235  Buikziekte bij volwassenen - door inwendige hitte met bloed in den afgang 
294  Diarhee bij menschen, die nog niet aan het Indische klimaat gewend zijn 
1154  Stopmiddel 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
118p    Gebang    Corypha utan Lam.    Arecaceae (Palmae)   
Beschrijving Deze palm, ook lontar oetan en poetjoek geheeten, groeit in de laagvlakte en heeft waaiervormige bladeren, waarvan kadjangmatten worden gemaakt. Uit de gescheurde opperhuid van de jonge bladscheuten wordt een vezelstof gemaakt, die agel heet en dient voor het weven van dunne matten en voor het maken van zakken. Uit den top vloeit soms een roodbruine, zoetig riekende gom, die wegens haar zeldzaamheid duur wordt betaald en als geneesmiddel bekend is onder den naam blendok gebang. De stammen, die uit zeer vast hout bestaan, worden na verwijdering van het vezelige merg als bedoeg gebruikt. Uit het merg wint men een roodachtig gekleurde sago, die in geval van nood wel als voedsel wordt gebruikt.
gebruikt bij:
787  Longtering 
1386  wonden (kap-) 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
119p    Gelam    Melaleuca leucadendra (L.) L.    Myrtaceae   
Beschrijving Een kleine boom, die op Java niet in het wild voorkomt, maar inheemsch is in de Molukken en op Celebes. Uit de jonge bladeren wordt door distillatie de bekende kajoe poetih olie gewonnen, die een belangrijk handelsartikel is in onzen Archipel, maar helaas bijna steeds meer of minder vervalscht is. Zuivere kajoe poetih olie is kleurloos. Door het contact van de dampen met het koper van het distilleertoestel krijgt het handelsproduct een fraai groene kleur, die door de afnemers ook wordt geischt. Zoo noodig verhoogt men de kleur door een stukje koper in de olie te leggen. Deze olie is in de oogen der bevolking een universeel middel tegen allerlei kwalen. De vruchtjes worden onder den naam van maritja bolong in den inlandschen medicijnhandel op Java verkocht. Voor de toepassing wordt verwezen naar recept
Maritja bolong zijn de vruchtjes van de gelam, die op Java in den inlandschen medicijnhandel algemeen verkrijgbaar zijn.
De inlanders gebruiken ze in verschillende djamoes meest in combinatie met djoeng rahab.
gebruikt bij:
156  157  Algemeene opmerkingen en raadgevingen - bij buikziekten - 
176  Buikziekte bij kinderen - Tengevolge van kouvatten 
182  Buikziekte bij kinderen - bij het tanden krijgen 
167  Buikziekte bij kinderen - dunne afgang met groene of donkere stof er bij 
202  Buikziekte bij volwassenen - Dunne afgang met bloed 
216  219  Buikziekte bij volwassenen - door kouvatten op de ingewanden 
193  195  Buikziekte bij volwassenen, - Dunne afgang 
1374  wonden (branderige en zwerende) 

eerste pagina begin pagina volgende pagina begin vorige pagina einde vorige pagina laatste pagina