einde pagina volgende pagina laatste pagina
html-versie 1.3
De verwijzingen naar de atlas is vervallen. De afbeeldingen zijn in de tekst opgenomen.
1e Afdeeling - Botanisch gedeelte
Oorsronkelijke tekst
Alphabetische lijst van alle planten, plantendeelen, enz., die in de tweede afdeeling van dit boek worden genoemd met vermelding van enkele bijzonderheden over het voorkomen en de uiterlijke kenteekenen, alsmede verwijzing naar de nummers van de recepten, waarbij ze gebruikt worden.
Wanneer van de plant een gekleurde afbeelding is opgenomen in den afzonderlijk uitgegeven Atlas, staat het woord Atlas tusschen haakjes direct achter den inlandschen naam van de plant.
De alphabetische rangschikking is oorzaak, dat dit boek, dat
Indische planten behandelt, aanvangt met twee soorten, die in Ned. Indië zijn ingevoerd, doch om het belang, dat ze hebben, niet onvermeld mochten blijven.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
1p    Aardappel    Solanum tuberosum L.    Solanaceae   
Beschrijving Aardappels worden in Indië in de bergstreken geteeld. De cultuur slaagt het best tusschen 1000 en 2000 m boven zeehoogte. De aardappel, meestal kentang of ook wel oebi welanda geheeten, is langzamerhand een gewoon pasarartikel geworden.
Het is aan een ieder bekend, welk een belangrijke rol de aardappel vervult bij de Europeesche voeding. Het medicinaal gebruik is echter minder bekend.
In Indië komt men er uit practische ,overwegingen niet toe, aardappelen voor langeren tijd in te slaan. Wie in de hooger gelegen streken echter zelf aardappelen verbouwt en den oogst voor eigen gebruik wil bewaren, moet er rekening mede houden, dat ze op vochtige plaatsen spoedig zullen uitloopen. Uitgeloopen aardappelen zijn ongeschikt voor de consumptie.
Ze veroorzaken loomheid in de ledematen en zelfs verlamming der spieren en gewrichten.
Aardappelen mogen nimmer worden gestoomd. Ze dienen goed te worden afgekookt.
gebruikt bij:
530  Huid (branderige) 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
2p    Aardbei    Fragaria vesca L.    Rosaceae   
Beschrijving Aardbeien worden in Indië in de bergstreken gekweekt, vooral in de nabijheid der hoofdplaatsen, waar de inlandsche kweekers voor dit product steeds een goeden afzet vinden. Ze zijn practisch het geheele jaar door verkrijgbaar en worden meestal langs de huizen te koop aangeboden.
In de droge maanden wordt de aanplant begoten, hetgeen uit den aard der zaak geschiedt met kaliwater en soms wel met water uit min of meer vervuilde slokans. Dit water kan besmet zijn en het afspoelen van de vruchten voor het gebruik is hiertegen niet afdoende, waarom het gebruik van aardbeien steeds gevaarlijk blijft en in tijden, als er typhus heerscht, zeker moet worden nagelaten.
gebruikt bij:
1108  Spruw - Hygiënische wenken en dieetvoorschriften 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
3p    Adas    Foeniculum vulgare Mill.    Apiacea   
Beschrijving Dit kruid, in het Hollandsch venkel genoemd, wordt in de bergstreken van
Midden- en Oost-Java gekweekt en komt daar ook veel verwilderd voor. De aromatische vruchtjes werken gassenafdrijvend en worden in de inlandsche geneeskunde veelvuldig gebruikt, bijna uitsluitend echter in combinatie met poelasari, waardoor in den handel steeds gesproken wordt van adas-poelasari, als ware het één stof.
De geimporteerde adas is van veel betere kwaliteit en ook veel grooter.
Waar het binnenlandsche product verkrijgbaar is, stelt men zich daarmede veelal tevreden.
In de Europeesche keuken worden de vruchtjes gebruikt bij het maken van tafelzuur. In koolgerechten bewerken ze, dat zulke gerechten, die anders moeilijk verdragen worden, zonder nadeelige gevolgen kunnen worden genuttigd.
Zij, die geen komkommerzuur kunnen verdragen, zullen dit, als het met venkelbladeren bereid is, goed kunnen gebruiken.
gebruikt bij:
89  Blaasaandoening als gevolg van kouvatten 
193  195  Buikziekte bij volwassenen, - Dunne afgang 
272  Diarhee of buikloop 
309  326  327  Dysenterie 
632  Koorts 
815  Maagkwalen 
839  Maden 
855  Mazelen 
869  Menstruatie (wegblijven van de) 
982  Pokken 
1088  Spruw (Indische) 
1168  Storting na de bevalling 
1281  Urineeren (pijnlijk) 
1297  Verkoudheid op de borst 
1325  Vloeiingen als gevolg van een val 
1335  Waterzucht 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
4p    Adas sowa    Anethum graveolens L.    Apiacea   
Beschrijving Adas sowa of adas obat zijn de in den inlandschen drogerijenhandel verkrijgbare vruchtjes van A. graveolens, deze zelfde plant, welke in
Holland dille wordt genoemd. Ze worden aangevoerd uit Britsch-Indië en bij uitzondering ook in Nederlandsch-Indië gekweekt.
Hier en daar worden deze vruchtjes ook moengsi genoemd. De eigenlijke moengsi zijn de eveneens uit Britsch-Indië geimporteerde vruchtjes van Carum copticum

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
5p    Agar-agar    Eucheuma denticulatum (Burman) Coll et Herv.    Eucheuma spinosum J.Agerdh    Solieriaceae   
Beschrijving Dit is een fijne olijfkleurige alg (zeewier), die aan de kusten ingezameld, gewasschen, in de zon gebleekt en gedroogd wordt.
Het product, dat in onzen Archipel wordt verkregen, is geheel voor uitvoer bestemd en wat overal op de pasars onder den naam agar-agar verkocht wordt, is zonder uitzondering geimporteerde Japansche "kanten", een soortgelijk product, dat in de Indische keuken de plaats inneemt van de gelatine of vischlijm, die bijvoorbeeld dient, om puddingen te stijven. Vroeger maakte men er op de Indische kantoren een zeer goed bruikbare hectograafspecie van.
Agar-agar is bij inwendig gebruik zeer verkoelend. Buiklijders en zij, die hevige koorts hebben, mogen het echter niet gebruiken.
gebruikt bij:
13  Aambeien of haemorrhoiden 
902  Neusbloeding 
1397  wonden (verzachten en opdrogen van) 

item    Indon. naam    Ned. naam   
1s    Akar bahar    as van een poliep   
Beschrijving Naar algemeen wordt gedacht, zou dit de wortel of stengel van een zeeplant zijn. In werkelijkheid is het echter de as van een poliep of straaldier.
Het wordt gewonnen nabij de kusten vooral in de Molukken. De inlandsche volken maken er halskettingen, armbanden en andere versieringsvoorwerpen van, die veelal als amulet worden gedragen.
Het wordt hoe langer hoe meer bekend, dat deze akar bahar, als armbanden om pols of bovenarm gedragen, een middel is tegen rheumatiek en het is dan ook niet te verwonderen, dat er tegenwoordig een levendige handel in gedreven wordt en ze zelfs in Europa gemakkelijk te bekomen zijn.
Verkoopers beweren, dat men, om er zoo veel mogelijk baat bij te hebben, ze zoo moet vormen, dat ze zoo goed mogelijk contact met de huid maken. Ze moeten aansluiten en daarom is het dragen om den bovenarm te verkiezen.
Deze armbanden zijn in verschillende maten verkrijgbaar. Door ze eenigen tijd in heet water te dompelen, worden ze eenigszins buigbaar en kunnen dan naar behoefte een weinig worden verwijd of vernauwd.
gebruikt bij:
1014  Rheumatiek 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
6p    Akar wangi    Vetiveria zizanioides (L.) Nash ex Small    Andropogon zizanioides Urban.    Poaceae (Graminea)   
Beschrijving Deze grassoort heeft duf-aromatische wortels, die in gedroogden staat gebruikt worden voor het parfumeeren van kleederen en voor het vervaardigen van verschillende gebruiksvoorwerpen, die jarenlang den eigenaardigen geur behouden.
gebruikt bij:
32  Adem (onwelriekende) 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
7p    Alang-alang    Imperata spec.    Poaceae (Graminea)   
Beschrijving Dit is het bekende hooge gras, dat overal in de laagvlakte groeit.
Alleen de wortelstokken worden voor medicinale doeleinden gebruikt.
gebruikt bij:
1270  Middelen ter bevordering van het urineeren 
1256  Urineeren met bloed 
1462  Zwartwaterkoorts 

item    Indon. naam   
2s    Aloe   
Opmerking(pr): Dit is een sterk werkzaam laxeer middel.
Beschrijving Wat met dezen naam wordt aangeduid, is het ingedikte bittere sap van enkele aloe-soorten, als Aloe ferox en Aloe vera
Het wordt op Java niet bereid. Het geimporteerde product is op de pasars verkrijgbaar onder de benaming djadam.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
8p    Alsem    Artemisia absinthium L.    Asteraceae (Compositae)   
Beschrijving Dit is een aetherische bitterstof, die verkregen wordt uit de bloemhoofdjes van de alsemplant A. absinthium.
In Indië wordt het niet gewonnen, maar het is in elke apotheek te bekomen.
gebruikt bij:
1453  Zuur op de maag 

item    Indon. naam   
3s    Ampo   
Beschrijving Dit is een eetbare soort roode aarde die in platte stukjes op de pasars wordt verkocht en als snoeperij bij de javanen gewild is.
gebruikt bij:
854  Mazelen 
1319  Vloeiingen 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
9p    Ananas    Ananas comosus (L.) Merr.    Bromeliaceae   
Beschrijving Deze, om haar overheerlijken smaak zoo hooggeroemde vrucht, is op lossen rooden grond gemakkelijk te kweeken.
Er bestaan verschillende soorten of variëteiten. De ananas bogor, een van de kleinste soorten, is wel de fijnste als tafelvrucht. De
Semarangsche soort, die veelal uit het Bodja'sche komt, is grover, doch sappiger en wordt voor medicinale doeleinden geprefereerd.
Ananas-sap is zeer heilzaam. Het heeft een hoogst zuiverend vermogen en wordt daarom gaarne gegeven aan patiënten met keelaandoeningen of buikziekten.
Het verterend vermogen van ananas-sap is zoo groot, dat een stukje vleesch, hetwelk men gedurende een half uur in dit sap ondergedompeld houdt, geheel verteert tot een geleiachtige massa.
In alle gevallen, waarbij de oorzaak van het lijden een slechte spijsvertering is, zal ananas-sap genezing brengen.
Ouden van dagen, die met de spijsvertering sukkelen, hebben aan dit heerlijke sap een gemakkelijk middel tegen hun kwaal.
Ananas-sap moet versch worden gebruikt. Door het koken verliest het veel van zijn kracht. In het Aanhangsel vindt de lezer echter een recept voor het bereiden van ananas-sap, dat geschikt is, om twee jaar en langer te worden bewaard en zelfs voor verzending naar Europa kan dienen.
Ananas-sap moet niet tegelijk met melk worden ingenomen. Evenmin is het goed, deze beide kort na elkander te gebruiken.
Nierlijders en zij, die suikerziekte hebben, mogen geen ananas eten of ananas-sap gebruiken. Vrouwen, die lijden aan ontsteking der vrouwelijke organen, zullen na het eten van ananas zeker krampen krijgen.
Ananas is ook verboden voor vrouwen, die last hebben van witten vloed.
De vrucht heeft een afdrijvende werking en daarom is het niet geraden, ananas te eten kort na de bevalling. Vrouwen, die sterk van gestel zijn, kunnen gedurende de zwangerschap nu en dan wel een enkel stukje ananas eten, zonder dat ze er nadeelige gevolgen van behoeven te vreezen.
De vezels zijn moeilijk verteerbaar en voor zwakke ingewanden zeer schadelijk.
Zij, die geen sterke maag hebben, zullen goed doen, de schijfjes of stukjes alleen maar uit te kauwen, zonder de vezels in te slikken.
Ananasschillen en uitgeperste ananasvezels zijn bijzonder geschikt, om er marmer mede te boenen.
gebruikt bij:
152  Algemeene opmerkingen en raadgevingen - bij buikziekten - 
221  Buikziekte bij volwassenen - infectie bijvoorbeeld door slecht drinkwater 
279  Diarhee of buikloop herhaaldelijke aandrang met een moe gevoel in den buik en pijnlijk fondament 
296  299  Diphtheritis 
342  344  Eelt 
406  Galsteen 
416  Gastrische koortsen 
447  Griep 
526  Hoofdroos 
548  Hygiëne 
579  Keelabces 
669  Koorts (hooge) 
732  Kroep 
807  Maagkramp 
819  Maagkwalen 
926  Ontlasting 
964  Opgezet gevoel 
1064  Slijmkoliek 
1131  1134  Spijsvertering (Slechte) 
1079  Spruw (Indische) 
1114  Spruw - Hygiënische wenken en dieetvoorschriften 
196  Volwassenen - Dunne afgang alleen des morgens en na elken maaltijd krampen 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
10p    Andong,endong    Cordyline fruticosa (L.) Goepp.    Lomandraceae (Agavaceae)   
Beschrijving Een spaarzaam vertakte heester die veel in den Archipel voorkomt maar op
Java niet wildgroeiend is aangetroffen. Om de fraaie bladeren wordt hij echter overal als pagerplant er als sierheester gebruikt.
Er is een variëteit met groene en een met roode bladeren.
De eerste heet ter onderscheiding wel een andere naam voor dezen heester is pandan tjina. De bladeren, boven het vuur verflenst en dan gekneusd genezen de venijnige steken van den ikan swanggi.De visschers bestrijken hun beenen wel als voorbehoedmiddel tegen dergelijke steken met het sap van de bladeren.
Ook worden de oude bladeren wel gebruikt om rijst in te wikkelen die dan zoo gekookt wordt en hierdoor een aangenamen smaak krijgt.
gebruikt bij:
113  bloedspuwing 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
11p    Andijvie    Cichorium endivia L.    Asteraceae (Compositae)   
Beschrijving Deze bekende groente is overal op de pasars te bekomen. In vele inlandsche talen wordt ze andewi genoemd. Nauw verwant hieraan is de Cichorium intybus L., het cichoreilof, ook wel Brusselsch lof of witlof genoemd.
gebruikt bij:
13  Aambeien of haemorrhoiden 
397  Galsteen 
1302  Vervetting 

item    Indon. naam    Ned. naam   
4s    Arak    rum   
Beschrijving Is inlandsche rum, gestookt uit de melasse van de suikerfabrieken, de zoogenaamde goela tetes. Het is een belangrijk uitvoerartikel. De
Batavia-arak staat bij de buitenlandsche afnemers het hoogst aangeschreven. Wat op Java verkocht wordt als arak obat, is niet het beste product.
gebruikt bij:
63  Beenen (gezwollen) van zwangere vrouwen 
373  Engelsche ziekte 
428  Gewrichten (pijnlijke) 
431  Gewrichtsaandoening 
1010  1018  Rheumatiek 
1050  Slapte In de spieren 
1213  Transpireermiddel 

item    Indon. naam    Ned. naam    Latijnse naam    Familie   
12p    Aren,arenpalm,    suikerpalm    Arenga pinnata (Wurmb) Merr.    Arecaceae (Palmae)   
Beschrijving Dit is de arenpalm, ook wel suikerpalm geheeten. Uit de bloeikolven wordt het palmsap getapt, waaruit door indampen de goela aren of arensuiker wordt bereid. Deze suiker is geuriger en meer gezocht dan de inlandsche rietsuiker. Deze en ook andere inlandsche suikersoorten noemt men goela djawa. Waar in dit boek verder sprake is van goela djawa, wordt altijd goela aren bedoeld. Van de zaden van de arenpalm worden de geliefde glibbertjes gemaakt, een confituur bekend onder den naam van kolang kaling. Voor de bereiding wordt verwezen naar het Aanhangsel. Uit het merg van den arenpalm wordt meel bereid op dezelfde wijze als sago (zie het Aanhangsel) wordt gewonnen. Op Java noemt men dit med pati, dat zooveel beteekent als het Hollandsche bloem. Dit meel is zeer licht verteerbaar en bijzonder geschikt als voedsel voor buiklijders. Als het goed gedroogd is, kan het jarenlang worden bewaard. De arenpalm levert bovendien nog het indjoek, ook wel idjoek of kortweg doek geheeten. Dat zijn de zwarte borstelige vezels, die tusschen de bladstelen groeien en waarvan touw en borstelwerk wordt gemaakt. Het rot zeer moeilijk en blijft ook in den grond zeer lang goed. Het wordt gebruikt, om de ondereinden van palen te omwinden, die in den grond staan en daardoor een bescherming hebben tegen rajap. In het binnenland wordt het veel gebruikt als dakbedekking.
Bij waterkeeringen dient het tusschen de steenen, om het zand vast te houden en uitspoelen tegen te gaan. Verder doet men een plukje indjoek onder in de bloempotten, waardoor het uitloozingsgat vrij blijft.
Chevelures, varens en begonia's groeien dan het best.
gebruikt bij:
92  Blaassteen 
1052  Slijm 
1184  Suikerziekte 
1191  Tanden krijgen 

item    Indon. naam    Ned. naam   
5s    Areng djati    teak houtskool (djatihout),   
Beschrijving De houtskool van de teak Tectona grandis.
Dit komt in verschillende inlandsche recepten voor en is bij de inlandsche medicijnverkoopers geregeld verkrijgbaar.
gebruikt bij:
3  4  Aambeien of haemorrhoiden 
177  Buikziekte bij kinderen - Tengevolge van kouvatten 
170  171  Buikziekte bij kinderen - veelvuldige slijmerige afgang met bloed 
194  Buikziekte bij volwassenen, - Dunne afgang 
273  Diarhee of buikloop 
326  Dysenterie 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
13p    Arowroot    Maranta arundinacea L    Marantaceae   
Beschrijving Deze plant, waarvan de wortelstokken het arowrootmeel leveren, is gemakkelijk te kweeken beneden 1000 m zeehoogte.
Zij vraagt losse roode aarde en een weinig schaduw. Zoodra ze gebloeid heeft, is het tijd voor den oogst van de wortelstokken.
Voor de bereiding van het meel wordt verwezen naar het Aanhangsel.
Arowrootmeel is zeer licht verteerbaar en bovendien een gezond voedsel, dat aanbevolen wordt voor kinderen, zwakken en herstellenden.
In de Indische keuken is het zeer geschikt voor het maken van bros gebak.
Het bij de meelbereiding overblijvende vocht is een uitstekende medicijn tegen de buikziekte, die veroorzaakt wordt door overmatige inwendige hitte. zie ook Ganjong
gebruikt bij:
160  162  Algemeene opmerkingen en raadgevingen - bij buikziekten - 
173  Buikziekte bij kinderen - Ontlasting met slijm en bloed 
231  Buikziekten bij volwassenen- door inwendige hitte 
286  Diarhee of buikloop In hevige mate en meestal een voorbode van leverziekte 
265  Diarhee of buikloop 
305  330  332  Dysenterie 
338  Eczeem 
1441  Zog (middelen ter opwekking van het) 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
14p    Asem    Tamarindus indica L.    Fabaceae-Caesalpinioideae (Leguminosae,Caesalpiniaceae)   
Beschrijving Dit is de tamarindeboom, die op Java in de laagvlakte algemeen voorkomt vooral langs de wegen. In den tijd, dat de rijpe peulen afvallen, ziet men de Javaansche vrouwen, die ter pasar gaan. geregeld de asemvruchten, die ze op hun weg zien liggen, oprapen. Asem wordt in de inlandsche keuken veelvuldig gebruikt en komt ook voor in de meeste rijsttafelgerechten.
Asem bevordert de verteerbaarheid van vleesch en neemt de onaangename lucht van visch weg.
Van de vruchten maakt men gelei en confituur en ook kan er een verfrisschende stroop mede bereid worden.
Asem kawak heeten de overjarige vruchten, die voor medicinale doeleinden geprefereerd worden boven versche. In het Aanhangsel vindt men, hoe van deze asem kawak de geneeskrachtige zoogenaamde tamarinde-olie wordt gemaakt, welke de Javaan madoe asem noemt.
Asem kawak dient men ook paarden toe tegen kwaden droes. 's Morgens geeft men het paard een hoeveelheid als een eenden- ei, vermengd met zooveel water, als in een aer blanda flesch gaat.
gebruikt bij:
21  Aambeien of haemorrhoiden 
38  Apenpokken, Kinderpokken of Waterpokken 
202  Buikziekte bij volwassenen - Dunne afgang met bloed 
198  Buikziekte bij volwassenen - Dunne afgang zonder bloed 
234  Buikziekten bij volwassenen- door inwendige hitte 
252  Cholerine Hieronder verstaat men een lichte cholera 
336  Eczeem 
512  Hoest (droge) 
553  555  Jeuk 
718  719  Kraamvrouwenkoorts 
756  Laxeermiddelen 
834  Maden 
850  Malaria 
858  Mazelen 
868  Menstruatie (pijnlijke) 
892  Nawee-en 
897  Netelroos 
984  Pokken (Spaansche) 
979  981  Pokken 
989  990  Puisten 
1000  Puistjes in het gelaat 
1005  Rheumatiek 
1091  Spruw (Indische) 
1122  Spruw in den mond 
1139  Steenpuisten 
1240  Uitslag in het gelaat 
1241  Uitslag op het hoofd 
1237  Uitslag 
1358  Witte vloed 
1444  Zog (middelen ter opwekking van het) 
1458  Zwangerschap 
1379  wonden (jeukerige) 
1400  wonden aan den voet 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
15p    Asperge    Asparagus officinalis L.    Aspargaceae (Liliaceae)   
Beschrijving Asperges worden tegenwoordig in de bergstreken met succes door inlanders gekweekt en op de hoofdplaatsen ter pasar gebracht of langs de
Europeesche woningen gevent. De cultuur vereischt bijzonder veel zorg.
Het product doet niet zo veel onder voor het Europeesche, dat hier natuur]ijk alleen in geconserveerden toestand wordt aangevoerd.
Goed bereid, zijn asperges een uitgezochte lekkernij, die echter aan nier- en blaaslijders verboden moet worden.
Het fraaie groen van een andere soort van dit geslacht wordt veel in den bloemenhandel gebruikt en daarom wordt deze soort ook wel als sierplant in tuinen geplaatst.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
16p    Aster    Chrysanthemum indicum L.    Asteraceae (Compositae)   
Beschrijving Dit is een bekende sierplant, waarvan variëteiten met witte, gele, bruine en roode bloemen bestaan.
De Javaan noemt ze sroeni en de gele wildgroeiende, die met den naam sroeni alas wordt aangeduid, gebruikt men evenals de Europeesche kamille.
gebruikt bij:
671  Koorts bij kinderen 
1219  1222  Transpireermiddel 
1362  Witte vloed 
1464  Zwartwaterkoorts 

item    Indon. naam   
6s    Atapis   
Beschrijving een vrij duurzame dakbedekking, die gemaakt wordt van de gedroogde volwassen bladeren van nipa- en sagopalm.

item    Indon. naam   
7s    Azijn   
Beschrijving Voor de bereiding van inlandschen azijn wordt verwezen naar het Aanhangsel.
gebruikt bij:
844  Malaria 
878a  Moeraskoorts 
1175  1176  Stuipen 
1211  Transpireermiddel 
1293  Vergiftiging 
1312  Verzwikking 
1321  Vloeiingen na de bevalling of bij miskraam 

item    Indon. naam    Ned. naam   
8s    Bajem    panten als "spinazie" gebruikt   
Beschrijving is de verzamelnaam voor verschillende soorten groenten, die alle als spinazie worden gegeten. De beste zijn wel die met groote bladeren, die men bajem kebo noemt en de zoogenaamde Chineesche bajem met licht- kleurige stelen en bladnerven. Bajem mag nimmer worden uit- gekookt.
gebruikt bij:
13  Aambeien of haemorrhoiden 
374  Engelsche ziekte 
596  Kindervoeding 
623  Koorts 
710  Kraamvrouwen 
906  Nieren (zuivering van de) 
1061  Slijm 
1436  Zog (middelen ter opwekking van het) 
1446  Zoogen 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
17p    Bajem    Spinacia oleracea L.    Amaranthaceae (Chenopodiaceae)   
Beschrijving Dit is de echte Europeesche spinazie, die tegenwoordig ook in de bergstreken op Java wordt verbouwd.
Wat op de pasars wordt verkocht, is als regel de volgende soort.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
18p    Bajem    Amaranthus tricolor L.    Amaranthus melancholicus L.    Amaranthaceae   
Beschrijving Een plant, die weinig eischen aan den grond stelt en zelfs overvloedig als onkruid voorkomt.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
19p    Bajem doeri    Amaranthus spinosus L.    Amaranthaceae   
Beschrijving Deze gestekelde soort wordt niet als groente genuttigd, maar bij voorkeur als medicijn.
gebruikt bij:
438  Gezwellen (branderige) 
1143  Steenpuisten 
1285  Venerische ziekte 
1297  Verkoudheid op de borst 
1373  wonden (branderige en zwerende) 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
20p    Bajem lemah    Amaranthus lividus L.    Amaranthaceae   
Beschrijving Van deze soort worden zoowel de wortels als de bladeren als medicijn gebruikt De wortels van een variëteit met roode bladeren, die voor de consumptie niet gewild zijn, worden gebruikt als medicijn tegen dysenterie. Deze variëteit noemt men ook wel met den afzonderlijken naam van bajem merah Amaranthus tricolor L. of A. melancholicus L.
gebruikt bij:
316  Dysenterie 
689  Koorts (verkoelende middelen bij) 

item    Indon. naam   
9s    bakmi,bami   
Beschrijving Bakmi of bami is een Chineesch kostje, dat bij de meeste Europenanen ook zeer geliefd is. Het wordt bereid met mi, dat is een soort Chineesche vermicelli, met varkensvleesch, garnalen enz.
gebruikt bij:
598  Kindervoeding 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
21p    Bakoeng poetih    Crinum asiaticum L.    Amaryllidaceae   
Beschrijving Deze plant komt in het wild tot op 700 m zeehoogte voor en wordt om de fraaie witte bloemen vaak als sierplant gekweekt. Zei verkiest vochtig beschaduwd terein. Het is een bolgewas met forsche bladeren. Bij oudere planten groeit de bol vaak uit tot een bovengrondschen stam.
gebruikt bij:
614  Koliek 
1269  Middelen ter bevordering van het urineeren 
1013  Rheumatiek 
1069  Spit 
1210  Transpireermiddel 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
22p    Bangkowang,bengkowang    Pachyrhizus erosus (L.) Urb.    Fabaceae-Faboideae (Leguminosae,Papilionaceae)   
Beschrijving Dit kruid wordt als groenbemester gebruikt en ook gekweekt om de knolvormige hoofdwortels, die rauw als versnapering worden gegeten.
De zaden, die zeer giftig zijn, en ook als bedwelmend middel bij de vischvangst worden gebruikt, zijn in den inlandschen medicijnhandel verkrijgbaar.
gebruikt bij:
335  Eczeem 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
23p    Bawang brobos , babawangan    Proiphys amboinensis (L.) Herb.    Eurycles amboinensis Loud.    Amaryllidaceae   
Beschrijving Een bolgewas, dat als sierplant wordt gekweekt. De bladeren, boven het vuur verflenst, doen negenoogen en bloedzweren rijpen. De schubben worden gekauwd na het eten van schadelijk voedsel, omdat het sap braking opwekt.
gebruikt bij:
993  Puisten 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
24p    Bawang brobos    Murdania nudiflora (L.) Brenan    Aneilema nudiflorum R.Br.    Commelinaceae   
Beschrijving Dit is een zeer veranderlijk kruid. De jonge plantjes hebben een duidelijke wortelrozet. Later verdwijnt deze. Uit de rozet spruiten de stengels, die tot een meter lang kunnen worden. Ze zijn opstijgend en soms eerst liggend. Het vee eet dit plantje gaarne. De blaadjes zijn als van klaver, doch enkel in plaats van driedeelig.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
25p    Bawang poetih    Allium sativum L.    Alliaceae (Amaryllidaceae,Liliaceae)   
Beschrijving Deze plant, die in Holland knoflook heet, is algemeen bekend, doch niet ieder heeft ondervinding van de goede eigenschappen. Veelvuldig gebruik van knoflook werkt verhittend. Zij, die ontstoken nieren hebben, zoomede zwangeren en kraamvrouwen mogen geen knoflook gebruiken. Bij boschontginningen vooral in moerasachtige streken is het goed, veel gezouten knoflook te gebruiken. Dit verhindert, dat de slechte dampen uit den grond een schadelijken invloed op het lichaam uitoefenen. Bawang poetih wordt door de inlanders ook veel gebruikt tegen cholera en andere besmettelijke ziekten. Met water en veel suiker tot een dikke stroop verkookt, is knoflook een prachtig middel tegen aamborstigheid, waterzucht en geelzucht. Met lijnolie geroosterd en op een gezwel gehouden, bevordert het het rijp worden. Tot een papje gestampt en in omslagen gedaan, geneest het gekwetste nagels aan handen en voeten en trekt scherven, splinters en dorens uit de wonden. Met honig vermengd, geneest het blauwe plekken op de huid als gevolg van stooten, slagen of stompen. Met frisch water en honig geneest het boosaardigen huiduitslag.
Gestampte knoflook met boomolie (olijfolie) gemengd, verzacht en geneest wonden en gezwellen aan de voeten. Met salpeter en zout of wijnazijn vermengd, geneest het insectenbeten. Opkomende puistjes verdwijnen weer, door ze tijdig in te wrijven met knoflooksap. Een stukje knoflook in het oor gelegd, werkt vaak pijnstillend bij kiespijn. Maden en ingewandswormen verdrijft men, door het eten van knoflook.
gebruikt bij:
24  Aamborstigheid 
75  Beet (vergiftige) 
99  Blauwe plekken door stooten veroorzaakt 
243  250  Cholera 
422  Geelzucht 
440  Gezwellen (etterige) 
535  Huiduitslag 
589  Kiespijn 
618  Koorts 
833  Maden 
878  Moeraskoorts 
888  Nagels (gekwetste) 
997  Puistjes in het gelaat 
1072  Splinters in de huid 
1138  Steenpuisten 
1336  Waterzucht 
1399  wonden aan den voet 

begin pagina volgende pagina laatste pagina