eerste pagina einde pagina volgende pagina begin vorige pagina einde vorige pagina laatste pagina

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
404p    Tjengkeh    Syzigium arormaticum (L.) Merr. et Perry    Eugenia arormatica O.K.    Myrtaceae   
Beschrijving Deze boom, die in de Molukken inheemsch is en op Java in het geheel niet wordt aangetroffen, levert de kruidnagels, in het Maleisch boenga lawang of kembang lawang geheeten.
Kruidnagels zijn de gedroogde bloemkoppen van dezen boom.
Ze worden als specerij gebruikt en de aromatische olie, die er uitgehaald wordt, treft men ook in de apotheken aan.
De bladeren zijn ander den naam daoen tjengkeh in den inlandschen medicijnhandel te bekomen.
gebruikt bij:
33  Adem (onwelriekende) 
166  Buikziekte bij kinderen - dunne afgang met groene of donkere stof er bij 
420  Geelzucht 
489  Heeschheid 
588  Kiespijn 
716  Kraamvrouwen 
810  Maagkramp 
841  Malaria 
1272  Middelen ter bevordering van het urineeren 
945  Ontstekingen (inwendige) 
1011  1023  Rheumatiek 
1076  Spruw (Indische) 
1285  Venerische ziekte 
196  Volwassenen - Dunne afgang alleen des morgens en na elken maaltijd krampen 
1357  Witte vloed 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
405p    Tjeremai,Tjerme    Phyllanthus acidus (L.) Skeels    Euphorbiaceae   
Beschrijving Een kleine boom met lichtgroene en kortgesteelde bladeren, die over den geheelen Archipel gekweekt wordt aangetroffen vooral in de warme kuststreken.
De vruchten, die zuur zijn, worden gebruikt bij de bereiding van verschillende spijzen. Ze worden ook wel geconfijt, of tot een smakelijke gelei verwerkt.
De bladeren worden wel gebruikt, om er een vermageringsthee van te trekken. Het gebruik is echter niet zonder gevaar voor de gezondheid en moet daarom worden afgekeurd.
Het sap, dat bij insnijding uit den wortel vloeit, is zeer giftig en wordt wel gebruikt, om bij hanengevechten de sporen mede te behandelen.
gebruikt bij:
303  Duizelingen 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
406p    Tjintjaoe    Cyclea barbata Miers.    Menispermaceae   
Beschrijving Een vrij zeldzaam voorkomende liaan, die in West-Java veel wordt aangeplant.
Stukken wortel kan men geregeld bij de inlandsche medicijnverkoopers vinden.
De bladeren worden in water gekneusd, waardoor een graan gekleurd geleiachtig vocht onstaat, dat een bekend genotmiddel is ander den naam tjintjaoe wordt rondgevent en met stroop gedronken.
gebruikt bij:
314  Dysenterie 
1117  Spruw - Hygiënische wenken en dieetvoorschriften 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
407p    Toeri    Sesbania grandiflora (L.) Desv.    Fabaceae-Faboideae (Leguminosae,Papilionaceae)   
Beschrijving Een groote boom, die op Java niet inheemsch is, maar veelvuldig wordt aangeplant om het groote nut, dat de inlanders er van hebben en om de fraaie bloemen.
Er is een variëteit met witte en een met roode bloemen.
De witte bloemen worden wel gekookt of gestoofd gegeten. Men verwijdert dan eerst zorgvuldig de groene kelken, omdat die bitter smaken. Deze spijs verkoelt het lichaam in de warme maanden.
Ook de lange peulen worden wel gegeten. Veelvuldig gebruik veroorzaakt echter duizeligheid.
De duiven eten graag de oude zaden, maar ze bekomen hen slecht.
De bladeren dienen als veevoeder.
De bast van het onderste gedeelte van den stam wordt als medicijn gebruikt.
De toeristammen worden dikwijls aangetast daar larven. Het vet van deze
Larven - vermengd met enkele kruiden - is een geneesmiddel tegen spruw.
Bast van de roode toeri wordt te Batavia wel verkocht ander den naam kajoe timor en gebruikt voor hetzelfde doel, waar de echte kajoe timor dienstig voor is.
gebruikt bij:
13  Aambeien of haemorrhoiden 
317d  Dysenterie 
715  Kraamvrouwen 
1089  Spruw (Indische) 
197  Volwassenen - Dunne afgang alleen des morgens en na elken maaltijd krampen 
1355  1356  Witte vloed 

item    Indon. naam   
71s    Toewak   
Beschrijving is het palmsap, dat wordt afgetapt uit de onrijpe bloeikolven van de arenpalm, de nipapalm, de lontarpalm en de cocospalm.
Ter onderscheiding heet de versche ongegiste toewak ook wel toewak manis en de gegiste toewak heet dan toewak keras.
De op Java meer gebruikelijke naam voor dit palmsap is legen. De gegiste palmwijn noemt men in de Molukken sagoeer.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
408p    Trawas    Tetranthera brawas Blume    Lauraceae   
Beschrijving Een boom, die op Sumatra voorkomt en waarvan de gedroogde bladeren in den medicijnhandel op Java bekend zijn als trawas of daoen trawas.
gebruikt bij:
154  157  Algemeene opmerkingen en raadgevingen - bij buikziekten - 
176  Buikziekte bij kinderen - Tengevolge van kouvatten 
182  Buikziekte bij kinderen - bij het tanden krijgen 
167  Buikziekte bij kinderen - dunne afgang met groene of donkere stof er bij 
202  Buikziekte bij volwassenen - Dunne afgang met bloed 
203  Buikziekte bij volwassenen - Ontlasting met bloed en slijm 
242  Buikziekten - Recept voor gedroogde kruiden 
319  Dysenterie 
354  Eetlust opwekkend middel 
384  Gal 
423  Geelzucht 
665  Koorts (hooge) 
659  Koorts als gevolg van zweren in de ingewanden 
906  Nieren (zuivering van de) 
1084  Spruw (Indische) 
1116  Spruw - Hygiënische wenken en dieetvoorschriften 
1255  Urineeren met bloed 
1465  Zwartwaterkoorts 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
409p    Tremboekoe    Hypoestes spec.    Acanthaceae   
Beschrijving Dit kruid wordt in Midden-Java veel in de bosschen aangetroffen en groeit in warm en meer gematigd klimaat.
Het laat zich daar stekken vermenigvuldigen. De donkergroene bladeren hebben in het midden lichtgroene vlekken, die soms eigenaardige figuren vormen.
De bloemen zijn lichtpaars van kleur.
gebruikt bij:
828  Maden 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
410p    Trenggoeli    Cassia fistula L.    Fabaceae-Caesalpinioideae (Leguminosae,Caesalpiniaceae)   
Beschrijving Een kromme boom, die in de laagvlakte thuis behoort en fraaie bloemen draagt, die er als gele trossen aan hangen. Naar aanleiding hiervan heet de boom ook Indische goudenregen.
De peulen zijn lange zwarte pijpen gevuld met een geleiachtige massa.
Deze gelei dient als laxeermiddel en kan ook geconserveerd in vooraad worden gehouden. Voor de conservering verwijzen we naar het Aanhangsel.
gebruikt bij:
386  387  Gal (afdrijven van de) 
738  Laxeermiddelen 
984  Pokken (Spaansche) 
1149  Stoelgang 
1375  wonden (branderige en zwerende) 
1409  wonden (wasschen, zuiveren en afsluiten van) 
1400  wonden aan den voet 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
411p    Trenggoeli    Cassia javanica L.    Fabaceae-Caesalpinioideae (Leguminosae,Caesalpiniaceae)   
Beschrijving Een andere boom met denzelfden inlandschen naam doch met roode bloemen, die veel als sierboom wordt aangeplant en op Java beneden 400 m zeehoogte ook wel wildgroeiend wordt aangetroffen.
De peulen van dezen boom bevatten gele zaden.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
412p    Tuinboon    Vicia faba L.    Fabaceae-Faboideae (Leguminosae,Papilionaceae)   
Beschrijving De cultuur van deze boonen - ook wel groote boonen of Roomsche boonen genoemd - is in Indië zeer moeilijk. Ze worden dan ook zeer weinig en alleen in de drogere bergstreken van Midden- en Oost-Java gekweekt.
Het product is uitsluitend bestemd voor de Europeesche tafel.
gebruikt bij:
383  Fijt 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
413p    Ui,Bombay-uien    Allium cepa L.    Alliaceae (Amaryllidaceae,Liliaceae)   
Beschrijving Deze ui, ook wel ajuin genaamd, wordt daar de inlanders in bijna al hun gemengde medicijnen gebruikt.
De echte uien worden in Indië niet gekweekt. Ze komen echter op de pasars veelvuldig voor ander den naam van Bombay-uien. De naam geeft al aan, dat het een import-artikel is.
Voor huishoudelijk gebruik geeft men veelal de voorkeur aan de Indische
Sint Jans ui of sjalot. Deze wordt hier wel gekweekt. Zie aldaar.
gebruikt bij:
20  Aambeien of haemorrhoiden 
90  Blaasaandoening bij kinderen 
134  Bof 
174  Buikziekte bij kinderen - Dunne schuimige ontlasting 
164  Buikziekte bij kinderen - Geringe ontlasting met persingen 
185  Buikziekte bij kinderen - tengevolge van ingewandswormen 
195  Buikziekte bij volwassenen, - Dunne afgang 
310  316  325  326  334  Dysenterie 
375  Fluimen (opgeven van) 
401  Galsteen 
443  Gezwellen (etterige) 
506  Hoest bij kinderen 
678  Koorts bij kleine kinderen 
632  Koorts 
729  Krampen na de bevalling 
855  Mazelen 
1262  1268  Middelen ter bevordering van het urineeren 
962  Oorsuizing 
982  Pokken 
1004  Rheumatiek 
1061  Slijm 
1126  Spijsvertering (Slechte) 
1089  1091  Spruw (Indische) 
1140  Steenpuisten 
1176  1177  Stuipen 
1236  Uitslag 
1314  Vlekken in het aangezicht 
1325  Vloeiingen als gevolg van een val 
1335  Waterzucht 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
414p    Vanielje    Vanilla planifolia Andrews.    Orchidaceae   
Beschrijving Een klimplant, die sedert een eeuw ook op Java wordt gekweekt.
De cultuur en de bereiding vereischen veel zorg.
De bevruchting bijvoorbeeld heeft geheel kunstmatig plaats met behulp van kleine puntige bamboestokjes, omdat het insect, dat in het land van oorsprong de kruisbestuiving bewerkstelligt, hier niet voorkomt.
De vruchten worden onrijp geoogst, met veel zorg gebroeid en gedroogd tot de bekende zwartglimmende vanieljestokjes, die gebruikt worden om puddingen, ijs enz. een vanieljegeur mede te deelen.

item    Indon. naam   
72s    Venkelolie   
Beschrijving De olie, die uit de venkelvruchtjes geperst wordt Foeniculum vulgare.
gebruikt bij:
188  Buikziekte bij zuigelingen 
410  Galsteenkoliek 
411  Gassen 
968  Opgezet gevoel 

item    Indon. naam   
73s    Venkelwater   
Beschrijving is een distillaat van venkelvruchtjes.

item    Indon. naam   
74s    Vogelnestjes (Eetbare).   
Beschrijving Hoewel allerminst van plantaardigen oorsprong, moet dit product toch niet onvermeld blijven en moge er een plaatsje in het alphabet voor worden ingeruimd.
Ze worden gevormd daar het opgedroogde slijmerige speeksel van een soort gierzwaluw. Deze vogel maakt aan de hooge kusten ander vooruitstekende rotspunten - goed beschut tegen den regen - zijn napvormig nestje. Ook op het land treft men deze nestjes wel op goed beschutte plaatsen aan, bijvoorbeeld in leegstaande woningen en werkplaatsen.
Het nestjes kan twee of drie eitjes bevatten. Als de jongen zijn uitgekomen, zit de vogel tegen den rand aan, omdat het nestjes den jongen vogels nauwelijks ruimte biedt.
Zooals de nestjes gewonnen worden, zijn ze erg verontreinigd met kleine veertjes. Men weekt ze een nacht in water en pluist de veertjes er uit. Ze worden dan op een zacht vuur gekookt (nog beter getimd of gestoomd), tot alles opgelost is. Men zeeft het dan nog eens en gebruikt het met melk of magere kippenbouillon.
De zwakste magen kunnen deze kost verdragen. Ook voor zieken is het een gemakkelijk te verteren voedingsmiddel.
gebruikt bij:
454  Haargroei (bevorderen van den) 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
415p    Lelie,Vuurlelie (Chineesche)    Hippeastrum puniceum (Lam.) Kuntze    Hippeastrum equestre Herb.    Amaryllidaceae   
Beschrijving Een bolgewas, dat inheemsch is in tropisch Amerika, hier is ingevoerd en op Java veel als sierplant wordt gekweekt in tuinen.
De fraaie bloemen zijn oranje van kleur.
gebruikt bij:
136  Bof 
300  Diphtheritis 
444  Gezwellen (uitwendige) aan den hals 
581  Keelgezwel (uitwendig) 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
416p    Vijg    Ficus carica L.    Moraceae   
Beschrijving Deze subtropische boom, die langs de kusten van de Middellandsche Zee veel voorkomt, wil met enige zorg ook in Indië wel groeien en vruchtdragen zelfs in de warmere streken.
Het is jammer, dat er niet meer werk van gemaakt wordt, want de versche vijgen zijn zeer gezond.
Menschen met keelklachten moeten veel versche vijgen eten, zo mogelijk dagelijks.
In vele gevallen is het wenschelijk, de pitjes eerst te verwijderen.
gebruikt bij:
13  Aambeien of haemorrhoiden 
510  Hoest bij kinderen 
576  Keelaandoening 
765  Leverziekte 
1062  Slijm 
1148  Stem 
1150  Stoelgang 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
417p    Waloeh djepan,laboe siem    Sechium edule (Jacq.) Sw.    Sechium edule Sw.    Cucurbitaceae   
Beschrijving Een klimplant, die een halve eeuw geleden op Java is ingevoerd.
De eenzadige vruchten zijn zoo groot als een vuist.
In de warmte worden ze geelachtig tot witachtig groen. Ze behoeven veel zon. Staan de planten op beschaduwd terein, of groeien ze in koudere streken, dan ruipen de vruchten wel, maar ze behouden hun donkergroene kleur.
De vruchten zijn verkoelend en worden gestoofd gegeten.
gebruikt bij:
13  Aambeien of haemorrhoiden 
1111  Spruw - Hygiënische wenken en dieetvoorschriften 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
418p    Waroe    Hibiscus tiliaceus L.    Malvaceae   
Beschrijving Deze boom, ook wel waroe laoet of waroe lengis geheeten, is in de kuststreken zeer algemeen en wordt veel op en bij de erven aangeplant.
Op goeden grond heeft hij een rechte stam en smalle kroon. Op slechten grond is de stam krom en de kroon breeder.
De bladeren zijn glimmend groen en aan de onderzijde licht behaard.
gebruikt bij:
181  Buikziekte bij kinderen - in de kentering 
190  Buikziekte bij zuigelingen 
370  Endeldarmontsteking 
455  Haargroei (bevorderen van den) 
463  Haaruitval 
687  Koorts (verkoelende middelen bij) 
637  Koorts 
702  Koortswerende middelen 
784  Longtering 
1089  Spruw (Indische) 
1281  Urineeren (pijnlijk) 
1321  Vloeiingen na de bevalling of bij miskraam 
116  bloedspuwing 
495  500  hoest 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
419p    Waroe gombong    Hibiscus tiliaceus L. subsp. similis (Blume) Borss. Waalk.    Hibiscus similis Blume    Malvaceae   
Beschrijving Een snelgroeiende kleine boom, die op Java zelden in het wild wordt aangetroffen, doch algemeen langs de wegen en op de erven wordt aangeplant. Hij laat zich gemakkelijk stekken.
De bastvezel van deze zoowel als van den voorgaanden boom wordt gebruikt, om er een soort touw uit te maken.
Beide waroe soorten hebben bladeren, die aan de onderzijde nabij de hoofdnerf duidelijk waarneembare klieren hebben, die een zoet vocht afscheiden, dat de mieren lokt. Bij de gewone waroe bevinden ze zich dicht bij den bladvoet en hij de waroe gombong verder naar het midden.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
420p    Wedahan    Dichrocephala integerifolius (L.f.) Kuntze    Dichrocephala latifolia DC.    Asteraceae (Compositae)   
Beschrijving Dit kruid, dat in de bergen voorkomt op steenachtig en vochtig terein, behaarde stengels heeft en bij kneuzing een aromatischen geur afgeeft, wordt wel aangeduid met den naam Indische wilde kamille. De javanen noemen deze plant kembang pentil of goendoel.
gebruikt bij:
217  Buikziekte bij volwassenen - door kouvatten op de ingewanden 
1221  Transpireermiddel 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
421p    Wewejan    Monochoria vaginalis (Burm.f.) Presl. ex Kunth    Pontederiaceae   
Beschrijving Een omhooggericht moeraskruid, dat tot een halven meter hoog kan worden.
Op Java is het zeer algemeen tot op 1500 m zeehoogte.
De wortels worden gebruikt tegen ingewandskwalen.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
422p    Widjen,bidjen    Sesamum orientale L.    Pedaliaceae   
Beschrijving Een sterk riekende plant met houtachtigen stengel, die het sesamzaad levert, waaruit de sesamolie wordt geperst.
Het zaad is geelwit, licht- af donkerbruin en soms zelfs bijna zwart. Het wordt gebruikt, om over gebak te strooien zooals anijszaad.
gebruikt bij:
81  Bevalling 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
423p    Widoeri    Calotropis gigantea (L.) Dryander ex Aiton    Asclepiadaceae   
Beschrijving Een heester, die overal wordt aangetroffen op schralen grond en niet te vochtig terein.
De bladeren zijn blauwachtig groen, de stengels wollig en de bloemen lila van kleur.
De getah is dun vloeibaar, wit van kleur en bitter met een zoeten nasmaak.
De Javanen gebruiken deze getah, om rotte tanden en kiezen te laten uitvallen. Men zij echter voorzichtig, want gave kiezen, die er mede in aanraking komen, zouden ook kunnen gaan afbrokkelen en uitvallen.
gebruikt bij:
148  Brandwonden 
149  Bronchitis 
151  Bubogezwellen 
302  Dorens 
554  Jeuk 
586  Kiespijn 
1071  Splinters in de huid 
1147  Steenpuisten 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
424p    Woedani    Quisqualis indica L.    Combretaceae   
Beschrijving Een klimmende heester met lange slappe twijgen, die over den geheelen
Archipel verbreid is en op Java in de laagvlakte veel in heggen voorkomt en ook wel als sierplant.
De groei is zeer eigenaardig. Als het heestertje een paar voet hoog is, komt uit den Wortel een gedoornde stengel, die veel dikker is dan de stam van het boompje zelf en te stijf , om zich ergens om heen te winden. Uit dezen stengel groeien dan zijtakken met anderen bladstand en zonder dorens. Als de plant twee jaar oud is, komen aan de uiteinden van de twijgen voor het eerst bloemen. Deze zijn oorspronkelijk rose en worden later donkerood. Ze groeien in lange trossen.
Een andere naam voor deze plant is tjeggoek.
De zaden zijn aan beide einden toegespitst en hebben elk vijf uitstekende kanten.
gebruikt bij:
410  Galsteenkoliek 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
425p    Woengoe    Graptophyllum pictum Griff.    Acanthaceae   
Beschrijving Deze heester met donkere roodbruine bladeren heet ook wel demoeng of poeding, komt op Java voor tot op 1250 m. zeehoogte en wordt vaak als sierplant of pagerplant gebruikt.
De bladeren heeten daoen woengoe af daoen temen-temen. Ze bevatten olie, vooral die, welke in hooger gelegen streken groeien.
De bloemen zijn donkerpaars.
Deze heester laat zich gemakkelijk stekken.
gebruikt bij:
7  11  14  20  Aambeien of haemorrhoiden 
399  400  401  Galsteen 
417  Gastrische koortsen 
752  Laxeermiddelen 
764  Leverziekte 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
426p    Woeni    Antidesma bunius (L.) Spreng.    Euphorbiaceae   
Beschrijving Een hooge vruchtboom, die op Java wildgroeiend wordt aangetroffen van 50 tot 1400 m zeehoogte.
De vruchten groeien als bessen aan trossen. Ze zijn iets groter dan erwten. Eerst zien ze rood en later worden ze bijna zwart.
De wilde bessen blijven zuur, maar de gekweekte zijn zoet, als ze rijp zijn, en worden verwerkt tot gelei en bessensap.
Wat als stroop woeni wordt verkocht op de pasars, is maar al te vaak een surogaat, waarvan het nuttigen eerder nadeelig dan voordeelig voor de gezondheid zal zijn.
Het duurt lang, voor de boom uit zaad draagt, waarom men beter doet, stekken te nemen van een goeden boom.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
427p    Wortel,gele peen    Daucus carota L.    Apiacea   
Beschrijving Deze worden over geheel Java vooral in de bergstreken verbouwd en zijn een gewoon pasar-artikel.
De witte peen of pastinaak Pastinaca sativa L., die ook in Holland weinig wordt verbouwd, treft men in Indië in het geheel niet aan.
gebruikt bij:
374  Engelsche ziekte 
826  Maden 
1419  Wormen 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
428p    Zuurzak,nangka belanda    Annona muricata L.    Annonaceae   
Beschrijving Een kleine laagvertakte boom met rolronde roodachtige twijgen en smalle lederachtige bladeren, die van baven donkergroen zijn en aan de onderzijde lichter van kleur.
Hij groeit op kalkachtigen bodem in de warmte en heeft zeer smakelijke vruchten, die het best uitgeperst gegeten kunnen worden, want de vezels zijn moeilijk verteerbaar en kunnen krampen veroorzaken.
De Hollandsche naam is een verbastering van den Maleischen naam sirsak. De vruchten worden ook wel doerian blanda genoemd.
gebruikt bij:
923  Ongedierte 
1146  Steenpuisten 

eerste pagina begin pagina volgende pagina begin vorige pagina einde vorige pagina laatste pagina