eerste pagina einde pagina volgende pagina begin vorige pagina einde vorige pagina laatste pagina

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
269p    Pare weloet    Trichosanthes cucumerina L.    Trichosanthes anguina L.    Cucurbitaceae   
Beschrijving Deze klimplant verschilt van de gewone pare daarin, dat de vruchten anders van vorm zijn. Ze hebben geen wratten en zijn vaak zeer lang gerekt. Weloet is het Javaansche woord voor aal.
Ze zijn eerst witachtig bij den steel en donker groen aan de punt. Wanneer ze rijpen, worden ze ook rood.
De plant geeft een onaangename lucht af, die zich aan de handen mededeelt. Bij de gekookte vruchten, die een aangename groente zijn, is daarvan niets te bemerken.
gebruikt bij:
1062  Slijm 
496  hoest 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
270p    Patikan djawa,patikan kebo    Euphorbia hirta L.    Euphorbiaceae   
Beschrijving Dit onkruid, dat in Indië overal te bekomen is, vindt evenals het volgende algemeene toepassing bij buikziekte.
Het melksap van deze plant bevat de meeste medicijn.
Gedroogd verliest de plant haar kracht niet en kan zoo lang bewaard worden.
gebruikt bij:
149  Bronchitis 
205  Buikziekte bij volwassenen - Etterige afgang eventueel met bloed 
256  Darmontsteking 
257  258  Darmzweren 
573  Keelaandoening 
782  Longontsteking 
955  Oogzweertjes 
197  Volwassenen - Dunne afgang alleen des morgens en na elken maaltijd krampen 
1384  wonden van de huid 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
271p    Patikan tjina    Euphorbia prostrata Aiton    Euphorbiaceae   
Beschrijving Een veelvuldig voorkomend onkruid, dat steeds gevonden wordt tezamen met de voorgaande plant die er alleen botanisch van verschilt en onder denzelfden naam voor dezelfde doeleinden wordt gebruikt.
Dit oogenschijnlijk zoo nietige onkruid, dat tusschen de steenen en op de paden in de tuinen groeit en door iedereen wordt vertrapt, verdient aller belangstelling.
De stengels zijn roodachtig, ook de blaadjes.
gebruikt bij:
10  Aambeien of haemorrhoiden 
163  Algemeene opmerkingen en raadgevingen - bij buikziekten - 
168  Buikziekte bij kinderen - Veelvuldige slijmerige afgang 
167  Buikziekte bij kinderen - dunne afgang met groene of donkere stof er bij 
184  Buikziekte bij kinderen - tengevolge van vallen 
170  170  Buikziekte bij kinderen - veelvuldige slijmerige afgang met bloed 
205  Buikziekte bij volwassenen - Etterige afgang eventueel met bloed 
200  Buikziekte bij volwassenen - Ontlasting vrij normaal, doch vergezeld van dun kersrood bloed 
230  Buikziekte bij volwassenen - gevolg van endeldarmontsteking 
237  Buikziekten bij volwassenen - als gevolg van koorts in den buik 
227  Buikziekten bij volwassenen - door ontstekingen der ingewanden 
281  Diarhee of buikloop met nu en dan een paar kleine bloed aderen in de ontlasting 
317  320  325  Dysenterie 
377  379  Fondament (uitschieten van het) 
491  Hitte (inwendige) 
511  Hoest (droge) 
706  Kouvatten 
928  930  Ontlasting 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
272p    Patikan tjina,tikim    Hydrocotyle sibthorpioides Lam.    Apiacea   
Beschrijving Met dezen naam duidt men ook een kruid aan, dat als groente wordt gegeten en te Batavia op de pasars onder den naam tikim wordt verkocht geneeskruid overeenkomt met daoen gagan.
Zie Semanggi goenoeng.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
273p    Patjar djawa, patjar koekoe    Lawsonia inermis L.    Lythraceae   
Beschrijving Deze groote heester met vele takdoorns wordt om zijn fraaie bloemen veel in tuinen geplant. Men noemt hem wel boomreseda of Indische reseda.
De bladeren hebben de eigenschap de nagels rood te kleuren.
Er bestaat ook een variëteit met teracottakleurige bloemen.
De bloemen zijn geurig.
gebruikt bij:
381  Fijt 
688  Koorts (verkoelende middelen bij) 
1352  Witte vloed 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
274p    Patjar keling    Bixa orellana L.    Bixaceae   
Beschrijving Een kleine boom, die op Java veel langs de wegen en voor pagars wordt aangeplant tot op 2000 m. zeehoogte.
De zaden leveren een fraaie oranjeroode kleurstof en zijn daardoor een handelsartikel.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
275p    Patjar tjina,patjar tjoelam    Aglaia odorata Lour.    Meliaceae   
Beschrijving Een uit China geimporteerde sierheester met kleine gele, welriekende bloemen, die wel gebruikt worden, om thee geurig te maken.
Gedroogd zijn ze bij de inlandsche medicijnhandelaren te bekomen.
gebruikt bij:
862  Menstruatie 
1285  Venerische ziekte 
1327  Vloeiingen in de wisseljaren 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
276p    Patje,mengkoedoe    Morinda citrifolia L.    Rubiaceae   
Beschrijving Deze lage boom komt aan het zeestrand wel in het wild voor.
De vruchten hebben veel pitten en smaken bitter.
In de lage bergstreken wordt echter een veredelde variëteit aangeplant met pitlooze vruchten, die zeer zoet zijn. Anders dan als medicijn worden ze weinig gegeten. Half rijp worden ze wel als roedjak bereid.
Rijp zijnde, gaan ze spoedig rotten en verspreiden dan een ondraaglijken stank.
De boom wordt in hoofdzaak aangeplant om den wortelbast, die een verfstof levert voor de batik industrie.
De jonge bladeren en het sap uit de vruchten zijn een voorbehoedmiddel tegen allerlei kwalen en ziekten, omdat ze het lichaam zuiveren.
Uit den bast wordt zalf bereid.
Het moes van de rijpe vruchten verwijdert roest van metalen en door dit moes op linnengoed te smeren en dan te bleeken, verwijdert men weervlekken.
Voor pluimveehouders bewijst deze boom ook goede diensten. Bij kippendiphtheritis, wanneer de oogen van de dieren dik en ontstoken zijn en uit den bek slijmerig vocht vloeit en bij kippenpokken, wanneer de kap vol uitslag en puisten zit en de afgang slecht en waterig is, dient men de dieren des morgens een theelepeltje patje-sap toe.
Vooral uitheemsche kippenrassen en kalkoenen krijgen deze ziekten. Bij pokken wascht men bovendien de ontstoken plekken met dit sap.
gebruikt bij:
35  Amandelen (opgezette) 
40  Apenpokken, Kinderpokken of Waterpokken 
236  Buikziekten bij volwassenen - als gevolg van koorts in den buik 
395  Galkoorts 
575  Keelaandoening 
768  776  Leverziekte 
874  Miltziekte 
1003  Rheumatiek 
1110  Spruw - Hygiënische wenken en dieetvoorschriften 
1414  Wormen 
499  hoest 
1382  wonden van de huid 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
277p    Penawar djambe    Cibotium barometz (L.) J. Sm.    Dicksoniaceae   
Beschrijving Penwar djambe is het goudgele wollige pluis, waarmede de bladstengels van enkele aardvarens bezet zijn en dat als bloedstelpend middel zonder weerga is.
Het wordt gewonnen van pakoe simpai C. barometz een boomvaren met lederachtige bladeren, die veel voorkomt in Midden-Sumatra. Op Java is deze varen niet te vinden, doch het pluis van verschillende andere soorten wordt denzelfden naam verkocht en bewijst even goede diensten.
Zoo bijvoorbeeld van de pakoe toenggak of pakoe kidang Dicksonia blumei Moore, dat echter niet zoo fraai van kleur is.
Voorts van de pakoe ari of pakis adji Alsophila glauca J.Sm. (A. lurida Hook), van de pakoe tihang beureum Alsophila lurida Hook, van de pakoe andam of pakoe kapal Arcypteris irregularis (Presl) ( Dictyopteris iregularis Presl.) en van de zoogenaamde vredespalm Cycas revoluta Thunb. die als sierplant wordt gekweekt en waarvan de bladeren veel worden gebruikt voor grafkransen.
gebruikt bij:
121  Bloedstelpend middel 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
278p    Pete    Parkia speciosa Hassk.    Fabaceae-Mimosoideae (Leguminosae,Mimosaceae)   
Beschrijving Een boom, die overal op Java daar de bevolking wordt gekweekt om de zaden.
Deze groeien in groote peulen en worden stinkboonen genoemd. Bij de bevolking zijn ze zeer gewild. Peteboonen zijn voor de inlanders een ware tractatie.
Mits niet overdadig gegeten, zijn ze niet ongezond. Ze zuiveren de nieren, maar doen de urine stinken als de boonen zelf.
Lijders aan koorts of hoofdpijn doen beter geen peteboonen te eten.
gebruikt bij:
907  Nieren (zuivering van de) 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
279p    Peterselie    Petroselinum crispum (Mill.) A.W. Hill.    Petroselinum vulgare Hill.    Apiacea   
Beschrijving Dit kruid, dat algemeen bekend is, laat zich op Java op elke hoogte kweeken.
Er zijn variëteiten met vlakke blaadjes en ook met gekroesde. Deze laatste neemt men wel krulpeterselie.
Op de pasars in peterselie niet altijd te krijgen, maar men kan het met weinig moeite op het eigen erf kweeken.
Van groenten en spijzen, die minder gunstig op de nieren werken, kan men daar toevoeging van peterselie de ongunstige werking opheffen.
Het gebruik van peterselie is vooral aan te bevelen voor hen, die eiwit in de urine hebben.
gebruikt bij:
76  Beet (vergiftige) 
90  Blaasaandoening bij kinderen 
364  Eiwit in de urIne 
906  Nieren (zuivering van de) 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
280p    Pinang    Areca catechu L.    Arecaceae (Palmae)   
Beschrijving Deze mooie kaarsrechte palm wordt overal op Java tot op 1500 m. zeehoogte om de vruchten aangeplant. Deze vruchten vormen n.l. het hoodbestanddeel van den sirihpruim, welke een algemeen genotmiddel is.
De vruchten werken zuiverend op tandvleesch en tanden. Het tandpoeder, dat men er uit kan maken, (voor de bereiding wordt naar het Aanhangsel verwezen) weert wolf uit de tanden.
Op Java noemt men de vruchten djambe.
Op wonden werkt de jonge fijn gemaakte pinangvrucht genezend zoowel bij mensch als dier.
De bladscheeden van den pinangpalm zijn waterdicht en worden ander meer gebruikt, om visch te verpakken.
Het palmiet wordt gegeten en tot atjar bereid.
gebruikt bij:
317a  Dysenterie 
1195  Tanden (Onderhoud der) 
1370  wonden 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
281p    Pisang    Musa paradisiaca L.    Musaceae   
Beschrijving Onder dezen naam worden tal van eetbare pisangsoorten gebracht, die behooren tot sterk uiteenloopende cultuurvormen en afstammen van verschillende wilde soorten.

Pisang groeit het best in het warme laagland, maar eischt goeden grond.
Enkele van de meest bekende soorten zullen hier worden vermeld.
Pisang radja is wel de meest gewilde ooftpisang. Het is een smakelijke soort, doch voor zwakke magen minder geschikt. Deze pisang moet vooral goed worden gekauwd. Het hart is moeilijk te verteren en voor kinderen is deze soort dan ook niet aan te bevelen.
Pisang Ambon is een groote zachte soort, ronder van vorm dan de pisang radja en groen van schil. Daarom spreekt men ook wel van pisang idjo. Deze pisang is zeer aromatisch, verkoelend en laxeerend en zuivert het lichaam. Volgens oud Javaansch gebruik is het goed, om na de bevalling pisang idjo te eten, om stortingen te voorkomen. Bij vrouwen, die last hebben van witten vloed, zal die kwaal bij het eten van pisang idjo verergeren.
Pisang soeso is wel een van de fijnste soorten. De vruchten zijn smakelijker, naarmate ze rijper geplukt zijn. Dit laat veelal te wenschen over. Deze pisang is belangrijk droger dan de twee eerstgenoemde, maar licht verteerbaar en daarom bij uitstek geschikt als kindervoedsel. Kinderen en volwassenen, die last hebben van slijm in de ontlasting, mogen van deze pisang niet eten.
Pisang mas is een kleine soort, die bij volkomen rijpheid honigzoet smaakt en bijzonder geschikt is voor personen met een moeilijken afgang.
Pisang kepok is een stoofpisang. Hiervan bestaan nog weer verschillende variëteiten, waarvan de pisang kepok tjina wel de beste en lekkerste is. Mits goed rijp, zijn ze voor kinderen zeer aan te bevelen. Ze worden met schil en al gekookt en warm gegeten met wat boter. Ook kan men ze stoven met wijn, suiker en kaneel. Men maakt er ook pisang goreng van of bakt ze in meel. Gestoofd met goela djawa, is deze pisang ook zeer gezond. Van de variëteit pisang kepok gablok kan men een smakelijken hutspot maken, door ze te staven met aardappelen en spek of vleesch.

De pisang bidji, ook wel pisang batoe en pisang kloetoek genoemd, met haar talrijke pitjes wordt niet gegeten, doch uitsluitend als medicijn gebruikt. Deze pisang wordt overal aangeplant, omdat de bladeren algemeen als pakmateriaal worden gebruikt.
Pisang kidang heeft een rooden schil en is zeer verkoelend en laxeerend. Personen met zwakke magen krijgen na het eten van deze vrucht licht last van maagzuur.
Pisang poeloet of pisang baji is, zoals de naam reeds aanduidt, in het bijzonder geschikt voor heel kleine kinderen.
Pisang blitoeng is een soort met zeer groote vruchten, die zeer voedzaam zijn en gunstig werken op de spijsvertering. Deze groeit voornamelijk in de bergstreken.
Pisang tandoek is een groote stoofpisang, die zeer voedzaam en smakelijk is. Ze wordt ook wel aan schijfjes gesneden en dan geroosterd gegeten. Om deze pisang te kunnen roosteren, mag ze niet te rijp zijn. Ze kan dan als brood worden gegeten met boter en goela djawa. voor kinderen is dit een beter voedsel dan slecht zuur brood. Als de vrucht goed rijp is, kan men er meel van bereiden, door de aan schijfjes gesneden vruchten te drogen en dan te stampen. Het fijne meel, dat men zoo krijgt, als pap gekookt, is een uitstekend en licht verteerbaar kindervoedsel.


De bonggol, dat is het onderste gedeelte van den schijnstam, van de pisang dat in den grond zit, bevat veel vocht, dat verkoelend is en geneeskrachtige eigenschappen heeft voor mensch en dier.

Wanneer de vruchten geoogst zijn, wordt de stam omgehakt. Men raspt dan een stuk van den bonggol en perst dit raspsel uit.

Een beter middel, om het vocht te verzamelen, is een wijd gat boren in den bonggol, die na het afkappen in den grond blijft. Daarin verzamelt het vocht zich dan vanzelf. Men dekke den bonggol af ter voorkoming van verontreiniging en kan het vocht na eenigen tijd er uit scheppen.

Houders van pluimvee en ,van kidangs moeten noodzakelijk enkele pisang kepok stammen op hun erf hebben. Als kippen en duiven bloederig afgaan, drijft hun natuurlijk instinct hen naar deze stammen. Ze pikken er in en eten zelfs de afgevallen bloembladeren op.
Kidangs en herten sterven in gevangenschap vaak, omdat ze de verkoelende planten missen, die ze anders zelf in de bosschen kunnen opzoeken. Stelt men ze in de gelegenheid, zich aan zo'n bonggol te goed te doen, dan blijven ze gezond.

In den ouden tijd werd een pisang batoe stam, die nog niet gebloeid had, omgekapt en het heldere vocht zindelijk opgevangen en gebruikt, om de kraamvrouwen er uitwendig mede te reinigen, waardoor de organen heetten te krimpen en stortingen voorkomen zouden worden.

gebruikt bij:
16  Aambeien of haemorrhoiden 
108  Bloeddiarhee 
120  Bloedstelpend middel 
206  Buikziekte bij volwassenen - Etterige afgang eventueel met bloed 
287  Diarhee of buikloop In hevige mate en meestal een voorbode van leverziekte 
290  Diarhee of buikloop met bloed als gevolg van koorts in den buik 
267  268  270  Diarhee of buikloop 
317h  323  Dysenterie 
345  Eeltwonden 
454  Haargroei (bevorderen van den) 
464  Haaruitval 
473  Haarwassching 
476  Handen (zachte) 
684  Koorts (verkoelende middelen bij) 
712  Kraamvrouwen 
749  Laxeermiddelen 
940  Ontlasting (moeilijke) 
931  Ontlasting bij kinderen 
1132  1133  Spijsvertering (Slechte) 
1086  1093  Spruw (Indische) 
1102  Spruw - Hygiënische wenken en dieetvoorschriften 
1151  Stoelgang 
1164  1169  Storting na de bevalling 
1446  Zoogen 
1403  wonden (wasschen, zuiveren en afsluiten van) 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
282p    Pisang akar    Uvaria grandiflora Roxb. ex Hornem.    Uvaria purpurea Bl    Annonaceae   
Beschrijving Pisang ankar noemt men op pisang gelijkende vruchten van U. purpurea, een klimmende heester.
De oranjegele vruchten, met bruine haartjes bezet groeien aan trossen.
Ze smaken ook als pisang en worden, niettegenstaande ze zeer veel zwarte pitjes bevatten, door de inlanders gaarne gegeten.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Naam in het boek    Familie   
283p    Pitjisan    Pyrrosia nummularifolia (Sw.) Ching.    Cyclophorus nummularifolius C. Chr.    Polypodiaceae   
Beschrijving Een kleine varen, die zich hecht aan steenen of boomstammen. De platte ronde vlezige blaadjes gelijken op dubbeltjes,vandaar de naam.
Bovenop zijn de blaadjes glad en aan de onderzijde zacht behaard.
Men zij gewaarschuwd, geen blaadjes in te zamelen van planten, die op giftige stammen groeien.
gebruikt bij:
122  Bloedstelpend middel 
1194  Tanden (Loszittende) 
1196  Tandvleesch 
1325  Vloeiingen als gevolg van een val 
1359  Witte vloed 

item    Indon. naam   
53s    Pitjisan   
Beschrijving Met denzelfden naam worden nog enkele geheel verschillende planten aangeduid, die ter voorkoming van verwaring hier vermeld worden:
In de eerste plaats Myrica javanica Blume alleen baven 1500 m. zeehoogte groeit. De vruchten, die zeer flauw smaken, worden wel gegeten. Het hout wordt als brandstof gebruikt.
Dan Phyllodium pulchellum (L.) Desv. (Desmodium pulchellum Benth.) groeit en waarvan de bladeren door de bevolking ook wel gebruikt worden als uitwendige medicijn tegen huidzweren en pokken.
Ten slotte Nauclea lanceolata (Blume) Merr. van 200 tot 1500 m. zeehoogte en hout levert, dat niet door rajap wordt aangetast, maar juist door deze hardheid moeilijk te bewerken is en dan ook zelden wordt gebruikt.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
284p    Ploso    Butea monosperma (Lam.) Taub.    Fabaceae-Faboideae (Leguminosae,Papilionaceae)   
Beschrijving Een kleine boom, die in den bloeitijd opvalt door de mooie oranje bloemen.
De ploso is een van de boomen, waarop de schildluizen wonen, die de lak afscheiden, welke na inzameling en zuivering schellak heet.
gebruikt bij:
72  Beet (vergiftige) 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
285p    Poelasari    Alyxia stellata (Forst.) Roem. & Schult.    Apocynaceae   
Beschrijving Deze liaan met mooie witte bloemen komt op verschillende eilanden van onzen Archipel in de hooge bosschen der bergen voor.
De bast wordt ingezameld en vormt een belangrijk handelsartikel. Hij ziet er uit als kaneel. In vrijwel geen enkel samengesteld inlandsch geneesmiddel zal poelasaribast (meestal met adas) onbreken. In den medicijnhandel spreekt men van adas-poelasari, als ware het een ingrediënt.
gebruikt bij:
20  Aambeien of haemorrhoiden 
156  157  163  Algemeene opmerkingen en raadgevingen - bij buikziekten - 
89  Blaasaandoening als gevolg van kouvatten 
174  Buikziekte bij kinderen - Dunne schuimige ontlasting 
164  Buikziekte bij kinderen - Geringe ontlasting met persingen 
176  Buikziekte bij kinderen - Tengevolge van kouvatten 
168  Buikziekte bij kinderen - Veelvuldige slijmerige afgang 
182  Buikziekte bij kinderen - bij het tanden krijgen 
167  Buikziekte bij kinderen - dunne afgang met groene of donkere stof er bij 
183  Buikziekte bij kinderen - gevolg van spruw 
178  Buikziekte bij kinderen - klimaatwisseling in het gebergte 
180  Buikziekte bij kinderen - tengevolge van Inwendige hitte 
184  Buikziekte bij kinderen - tengevolge van vallen 
170  Buikziekte bij kinderen - veelvuldige slijmerige afgang met bloed 
201  Buikziekte bij volwassenen - Dunne afgang met bloed 
203  204  Buikziekte bij volwassenen - Ontlasting met bloed en slijm 
199  Buikziekte bij volwassenen - Veelvuldige ontlasting van enkel slijm gepaard met krampen en een gevoel van uitputting 
214  Buikziekte bij volwassenen - door het gebergte 
230  Buikziekte bij volwassenen - gevolg van endeldarmontsteking 
195  Buikziekte bij volwassenen, - Dunne afgang 
242  Buikziekten - Recept voor gedroogde kruiden 
239  Buikziekten bij volwassenen - als gevolg van koorts in den buik 
227  Buikziekten bij volwassenen - door ontstekingen der ingewanden 
284  Diarhee of buikloop In hevige mate en meestal een voorbode van leverziekte 
281  Diarhee of buikloop met nu en dan een paar kleine bloed aderen in de ontlasting 
261  272  Diarhee of buikloop 
304  309  310  316  317  319  320  325  326  327  334  Dysenterie 
375  Fluimen (opgeven van) 
493  Hitte (inwendige) 
506  Hoest bij kinderen 
632  Koorts 
839  Maden 
855  Mazelen 
869  Menstruatie (wegblijven van de) 
943  Ontsmettingsmiddel 
982  Pokken 
1084  1088  1090  1091  Spruw (Indische) 
1156  Stopmiddel 
1168  Storting na de bevalling 
1236  Uitslag 
1281  Urineeren (pijnlijk) 
1297  Verkoudheid op de borst 
1325  Vloeiingen als gevolg van een val 
500  hoest 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
286p    Poele    Alstonia scholaris (L.) R.Br.    Apocynaceae   
Beschrijving Deze hooge boom is verbreid over den geheelen Archipel en komt ook op Java voor beneden 900 m. zeehoogte.
Op Java treft men twee variëteiten aan. Een met lichtgroene bladstelen en bladnerven en een met paarse. Deze laatste noemt men ter onderscheiding wel poele woengoe.
Het hout is nog zachter dan lindehout en wordt gebruikt als surogaat voor kurk. Het is zeer geschikt, om er messen op aan te zetten en voor drijvers van vischnetten.
De bast, in den inlandschen medicijnhandel bekend als babakan poele, is reukeloos en bitter. Gedroogd kan hij lang worden bewaard zonder zijn goede eigenschappen te verliezen.
De getah poele, dat is het melksap, dat bij beschadiging rijkelijk uit de jonge takken en uit de bladstelen vloeit, wordt op wonden van dieren gedruppeld, om ze vrij te houden van maden.
Versch gehakte bast met bladeren van dezen boom geeft men met wat zout aan het vee als een goed middel tegen mond- en klauwzeer.
Paarden, die steeds mager blijven en er ziekelijk uit zien, zoals dat veel het geval is in Indië met de Australische tuigpaarden, geeft men circa 20 gram wortelbast - goed fijn gemaakt - door het voeder.
gebruikt bij:
27  Abcessen 
162b  Algemeene opmerkingen en raadgevingen - bij buikziekten - 
302  Dorens 
442  Gezwellen (etterige) 
847  848  Malaria 
984  Pokken (Spaansche) 
1071  Splinters in de huid 
1188  Suikerziekte 
1306  Verzwakking 
1337  Waterzucht 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
287p    Poeloetan,legetan    Urena lobata L.    Malvaceae   
Beschrijving Deze kleine sterk vertakte heester met taaie stengels groeit op zonnig terein.
Er komen aardige zachtrose bloemen aan.
De vruchten zijn dicht bezet met stekelharen, waardoor ze zich gemakkelijk aan de kleeren hechten, net als klitten.
gebruikt bij:
160  Algemeene opmerkingen en raadgevingen - bij buikziekten - 
106  Blindedarmontsteking 
133  Bloedzweer 
660  Koorts als gevolg van zweren in de ingewanden 
991  Puisten 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
288p    Poering    Codiaeum variegatum (L.) Blume    Euphorbiaceae   
Beschrijving Een sierheester, de zoogenaamde croton, die in de Molukken inheemsch is, maar op Java veelvuldig in tuinen wordt aangekweekt en als pagerplant dienst doet.
De wortel en de bast zijn geneeskrachtig. Aan jonge buffelkalveren, die mager blijven, geeft men wel enkele jonge takjes goed fijn gewreven - als eetlustopwekkend en wormverdrijvend middel.
De croton-olie staat als zeer giftig bekend.

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
289p    Poetjoeng    Pangium edule Reinw.    Flacourtiaceae   
Beschrijving Deze hooge boom, die op Batavia meest kepajang wordt genoemd, is over den geheelen Archipel verspreid en komt op Java beneden 1000 m. zeehoogte zoowel wild als gecultiveerd voor.
De bladeren en de zaden bevatten blauwzuur. Het gebruik, dat er van gemaakt wordt, berust in hoodzaak op de bederfwerende eigenschappen.
De zaden, op een bepaalde manier bereid, waardoor ze voor consumptie niet meer schadelijk zijn, (zie hiervoor in het Aanhangsel), dienen onder den naam van kloewak bij de bereiding van sambals.
Van de zaden wordt dage gemaakt.
Ook wordt er olie uit geperst, die heilzaam is voor uitwendig gebruik.
De bladen zijn een uitnemend middel ter wering van parasieten en hoewel ze giftig zijn, is het uitwendig gebruik van een aftreksel als desinfectiemiddel geen bezwaar.
gebruikt bij:
1369  wonden 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
290p    Posor    Pseuderanthemum diversifolium (Miq.) Radlk.    Acanthaceae   
Beschrijving Dit kruid met lila bloemen wordt veel in de bosschen aangetroffen. Het groeit in de warmte en in een gematigd klimaat.
Men vermenigvuldigt het door stekken of door zaden.
gebruikt bij:
716  Kraamvrouwen 
1272  Middelen ter bevordering van het urineeren 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
291p    Pranadjiwa    Euchresta horsfieldii (Lesch.) Benn.    Fabaceae-Faboideae (Leguminosae,Papilionaceae)   
Beschrijving Deze heester groeit op enkele bergen op Java tussen 4000 en 6000 voet boven zeehoogte.
De vruchten zijn een vermaard, doch moeilijk te bekomen geneesmiddel. De zaden worden fijn gekauwd, of wel gestampt en met melk ingeslikt. Ze zijn zeer bitter en bevatten een groote dosis giftige stof, die bedwelming teweegbrengt.
Ze zijn buitendien bekend als een wellust opwekkend middel. Het is twijfelachtig, of ze als geneesmiddel werkelijk wel zoo heilzaam zijn. In ieder geval is groote voorzichtigheid geboden.
Naast deze echte pranadjiwa worden in den inlandschen medicijnhandel de zaden verkocht van twee kalongsoorten, n.l. Sterculia javanica R.Br. en Sterculia macrophylla Vent, die er uiterlijk veel gelijkenis mede hebben, en naar het heet, even heilzaam zijn. Ze zijn niet bitter en hebben in ieder geval het voordeel niet giftig te zijn.
gebruikt bij:
791  Longtering 
112  bloedspuwing 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
292p    Rabarber    Rheum rhabarbarum L.    Polygonaceae   
Beschrijving Deze Plant met haar groote bladeren wordt om de eetbare bladstelen tegenwoordig ook in Indië voor de Europeesche tafel gekweekt. Deze cultuur heeft beneden 1000 m. zeehoogte weinig kans van slagen. De stelen worden - tot moes gekookt - gegeten en vormen een gezonde spijs met een zacht laxeerende werking.
Zie ook Kelembak.
gebruikt bij:
10  21  Aambeien of haemorrhoiden 
153  158  Algemeene opmerkingen en raadgevingen - bij buikziekten - 
191  Buikziekte bij volwassenen - Ontlasting van harde stof, omgeven door dof draderig slijm 
230  Buikziekte bij volwassenen - gevolg van endeldarmontsteking 
232  234  Buikziekten bij volwassenen- door inwendige hitte 
653  Koorts als gevolg van zweren in de ingewanden 
969  Opium (ontwennig) 

item    Indon. naam    Ned. naam   
54s    Ragi    gist   
Beschrijving is gist gemaakt van gepelde rijst. Deze ragi wordt op de pasars in kaakjes verkocht.
gebruikt bij:
428  Gewrichten (pijnlijke) 
1180  Stuipen 

item    Indon. naam    Latijnse naam    Familie   
293p    Ramboetan    Nephelium lappaceum L.    Sapindaceae (Sapotaceae)   
Beschrijving Een groote vruchtboom, die weinig eischen aan den bodem stelt en op Java vrijwel overal groeit beneden 300 m. zeehoogte.
De vruchten hebben een roode knobbelige schil. Elke knobbel loopt uit in een borstel, die aan het einde eenigszins haakvormig is omgebogen. De ramboetanvrucht is een tafelvrucht bij uitnemendheid. Vooral de vruchten uit de omstreken van Batavia zijn zeer gewild.
De beste variëteiten zijn wel de ramboetan si matjan en de ramboetan lebak boeloes. Van beide zijn de vruchten, als ze rijp worden geplukt, donker rood. De eerste is beslist zoet, de tweede een eengszins zoetzuur van smaak.
De grof vezelige zaadhuid laat zich vaak moeilijk van het vruchtvleesch scheiden. Voor kinderen vooral is het slecht, die schorsachtige zaadhuid mede in te slikken. Ook de getah uit de schil veroorzaakt bij kinderen vaak puistjes in den mond, wanneer ze, in plaats van de schil daar te snijden of met twee handen er af te wringen, deze met de tanden verwijderen.
Het beste is, het witte vruchtvleesch met een mes van de pitten te snijden en dit dan nog even met water af te spoelen.
gebruikt bij:
274  Diarhee of buikloop 
310  Dysenterie 
1163e  Stopmiddel 

eerste pagina begin pagina volgende pagina begin vorige pagina einde vorige pagina laatste pagina